کتابدار داده نیاز امروز کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی

 

ما به کتابخانه و علم اطلاعات نیاز داریم تا با تسلط و سرزندگی ارتباطاتمان را حفظ کنیم

برایان اشمیت

مقدمه مترجم

داده در دنیای امروز یک دارایی ارزشمند است که اگر درست از آن استفاده شود ارزش‌افزوده آن در فرایند تولید چشم­گیر است. برای کاربرد و استفاده از این طلای انتزاعی نیاز به فرد یا افرادی باسواد تخصصی کافی است که شناخت کامل و جامعی از خصوصیات داده داشته باشند و بتوانند ارزش نهفته در آن‌ها را کشف و تبدیل به دانش کنند و مجدداً وارد چرخه تولید کنند (مدیریت و اشتراک داده). وابستگی داده، اطلاعات و دانش متخصصان اطلاعات را بهترین گزینه برای انجام این کار کرده است. هر کدام از نقش ­آفرینان حوزه اطلاعات مهارت خاص و کار ویژه­ ای انجام می ­دهند. کتابدار داده اصطلاح تقریباً جدیدی است با مهارت ­ها و وظایف تعریف شده که در متن زیر به بخشی از آن پرداخته می ­شود.

از کتابدار تا کتابدار داده

با تغییر وضعیت جامعه نیاز کاربران کتابخانه­ ها و مراکز اطلاعاتی نیز همگام با تحولات جامعه تغییر می­ کند. کاربران کتابخانه ­ها ممکن است علاوه بر امانت گرفتن کتاب نیاز به اطلاعاتی در خصوص بازار بورس، بیماری کرونا، بیت کوین اطلاعات آماری برای پیش­ بینی در خصوص موضوعات روز و مورد علاقه خود و یا حتی اطلاعات جامعی از یک کشور خارجی برای سفر یا مقاصد دیگر بخواهند و یا در کتابخانه ­های دانشگاهی در سطحی بالاتر و تخصصی­ تر نیاز به اطلاعات و گرفتن داده از پایگاه ­های اطلاعاتی مختلف، مدیریت داده ­ها، اشتراک داده­ ها و تجمیع و تولید مجدد مجموعه داده ­ها به درخواست کاربران باشد؛ بنابراین کتابدار با نگاه و مهارت ­های سنتی گذشته نمی ­تواند جوابگوی نیازهای کاربران باشد و لازم است کتابداران با ارتقاء مهارت‌های خود یاری‌دهنده مراجعان و کاربران خود باشند. این مهارت و ویژگی­ های خاص وجه تمایز یک کتابدار داده است.

چه تصوری از کتابدار داده دارید؟ کتابداری که به علوم کامپیوتر هم مسلط است؟ کتابداری که فقط با آمار و ارقام سروکار دارد؟ فکر می ­کنید متخصصان اطلاعات و کتابداران داده چه کسانی هستند؟ قبل از هر چیز، اجازه دهید نقش‌آفرینان اصلی در حوزه تحقیقات الکترونیکی^[۱] را نام ببرم:

کتابداران، بایگان ­ها، متصدیان^[۲]، مدیران مخازن^[۳] و مدیران سوابق^[۴]

به بیانی می­توان گفت کتابداران داده، همان پرسنل حرفه ­ای کتابخانه هستند که در زمینه مدیریت داده ­های تحقیقاتی، استفاده از داده ­های پژوهشی به عنوان یک منبع مستند، یا پشتیبانی از محققان، مشغول به کار هستند.

متخصصان اطلاعات چه کاری انجام می‌دهند؟

این نقش ممکن است پشتیبانی از پژوهشگران یا ابتکار عمل در زمینه ­های زیر باشد:

۱- مدیریت اطلاعات

 ۱-۱- برنامه ­های مدیریت داده
 شامل موضوعاتی مانند حق چاپ، مالکیت معنوی، مجوز استفاده و یا ممنوعیت استفاده از داده­ ها، رعایت مسائل اخلاقی و استفاده مجدد از داده ­ها، حریم خصوصی و نظیر این ­ها.

 ۱-۲- ذخیره و مدیریت داده ­ها در طول پروژه تحقیقاتی و بعد از آن (زمان­ بندی)

 ۱-۳- ذخیره داده ­ها در بایگانی ­ها در پایان پروژه، تعیین دوره­ های نگهداری و نمایش داده ­ها

 ۱-۴- دسترسی آزاد و انتشار سوابق داده­ ها یا ابرداده

 ۱-۵- سیاست­ های مؤثر بر داده ­ها در سازمان پژوهشی

۲- مدیریت ابرداده

 ۲-۱- ایجاد و نگهداری ابرداده
 ۲-۲- تدوین و استفاده از استانداردهای ابرداده
 ۲-۳- استفاده از داده ­ها (داده ­ها به عنوان یک منبع)
 ۲-۴- یافتن یا به دست آوردن داده برای استفاده مجدد
 ۲-۵- استناد به داده
 ۲-۶- ابزارهای تجزیه‌ وتحلیل داده ­ها و خدمات پشتیبانی
 ۲-۷- سواد داده (گسترش سواد اطلاعاتی شامل توانایی دستیابی، ارزیابی، دست‌کاری، جمع­ بندی و ارائه داده ­ها).

۳- توسعه، تحویل یا تنظیم در موارد زیر

 ۳-۱- منابعی مانند چک لیست­ های مدیریت داده

 ۳-۲- جلسات آموزشی درباره برنامه ­ریزی مدیریت داده، سواد داده، استفاده از ابزارهای آماری و تحلیلی

 ۳-۳- جلسات و مطالب جهت آگاهی ­رسانی

۴- مراجعه به منابع و یا مشاوره اطلاعاتی در داخل یا خارج از سازمان

موقعیت ­های مدیریت داده

توجه: محض اطلاع شما، این عناوین شغلی جدید هستند و ممکن است در همه جا رایج نباشند؛ اما کم‌کم در تمام مراکز اطلاعاتی مرتبط با داده در حال ظهور هستند. نکته دیگر اینکه تعاریف و وظایف شغلی متناسب با خط‌مشی دانشگاه کوئینزلند استرالیا (محتوای مقالات استفاده شده در این مطلب) است اما به‌طورکلی می­توان آن را برای تمام مراکز اطلاعاتی پذیرفت.

• کتابدار داده: در اینجا شرح وظایف کتابدار داده قرار داده شده است. کتابدار داده وظیفه بررسی و کمک به اجرای خدمات پشتیبانی کتابخانه در رابطه با توصیف، نگهداری و اشتراک داده­ های پژوهشی و مجموعه داده ­ها، تجزیه ‌وتحلیل اطلاعات، ارتباط با کادر پژوهش، کمک به مدیریت و تحلیل و گزارش مطالعات و فعالیت ­های کتابخانه در خصوص داده ­های پژوهشی دانشگاه ­ها، توسعه، گردآوری، آزمایش و ارزش­ گذاری منابع آموزشی برای دانشگاه ­ها و کارمندان برای تمرین مدیریت داده ­های تحقیقِ استاندارد در دانشگاه، خلق و ویرایش سوابق ابرداده برای گرفتن استاندارد کیفیت، بررسی، مستندسازی و کمک به ثبت طرح ­های ابرداده برای مدیریت مجموعه داده­ های تحقیق، کمک به توسعه، آزمایش و مستندسازی خدمات برای ثبت و ذخیره داده ­های تحقیقاتی، همکاری با کلیه سیاست‌ها و رویه ­های بهداشتی و ایمنی دانشگاه برای اطمینان از نبود خطری برای سلامت و ایمنی دیگران و وظایف احتمالی دیگر به نسبت وضعیت موجود ممکن است توسط کتابدار داده انجام شود.
• تسهیل ­گر دسترسی تحقیقات الکترونیکی: هدف اصلی این موقعیت شغلی هماهنگی جنبه­ های خاص پشتیبانی کتابخانه از محققان، با همکاری مؤسسات و دانشکده­ ها، انجام محاسبات و تحقیقات، مسئولیت حق انتشار و دفتر پژوهش مرکز اطلاع­ رسانی یا کتابخانه، همکاری نزدیک با مدیر ارشد محاسبات اجرایی و تحقیق برای فعال کردن جذب پژوهشگران منطبق بر چارچوب برنامه راهبردی تحقیقات الکترونیک دانشگاه ­ها، هماهنگی توسعه مخازن دیجیتال از جمله چاپ دیجیتال، برای ذخیره و انتشار نتایج تحقیق پژوهشگران، پیشرو توسعه خدمات مدیریت داده تحقیق، توسعه و اجرای آموزش در مدیریت داده­ها برای دانشجویان اچ.دی. آر. و کارمندان دانشگاهی، تهیه و اجرای برنامه‌های ارتباطی مربوط به خدمات پشتیبانی تحقیقاتی، مدیریت پروژه ­های پشتیبانی تحقیقاتی از جمله بودجه و مستندات در صورت لزوم، توسعه و اجرای برنامه‌های مشاوره و آموزش در زمینه حقوق مدیریت انتشار، استفاده از مجوزهای رایج خلاق و دسترسی آزاد، انتشار تحقیقات با همکاری دانشگاه، مدیریت مخازن در سطح ملی، مشارکت و همکاری در بدنه جهانی دانش در راستای تحول ارتباطات علمی از جمله وظایف یک تسهیل ­گر داده است.
• دانشمند داده: دانپورت و پاتیل (۲۰۱۲) این شغل را هیجان ­انگیزترین شغل قرن بیست و یکم می ­دانند. یک دانشمند داده یا متخصص علم داده فردی است که مهارت خود در تحلیل آماری و ساخت مدل ­های یادگیری ماشین را برای انجام پیش‌بینی و پاسخ به سؤالات مهم کسب‌وکار و یا دیگر حوزه ­ها به کار می­ گیرد. متخصص علوم داده همانند یک تحلیل­گر داده نیاز دارد تا در پاک‌سازی، تحلیل و مصورسازی داده ­ها توانمند بوده و حتی به‌طور عمیق ­تری به این موارد بپردازد. ضمن اینکه علاوه بر این موارد باید در ساخت، آموزش و بهبود مدل ­های یادگیری ماشین تسلط و مهارت لازم را داشته باشد. اگر یک تحلیل ­گر داده بر درک داده ­های گذشته و چشم‌انداز کنونی آن تمرکز می ­کند، دانشمند داده به ارائه پیش‌بینی‌های قابل قبول از آینده می‌پردازد (آکادمی دایکه)
• داده کاو^[۵]: وظیفه ­ی داده­ کاو، کاویدن و استخراج دانش از منابع عظیم داده است تا اطلاعات گرانبهایی که در حجم انبوهی از اطلاعات سطحی پنهان شده است را آشکار سازد.

مهارت ­های مربوط به نقش داده ­ها
روش­ های بسیاری برای کسب این مهارت وجود دارد. برای مثال می ­توان «دوره ­های رسمی دانشگاه ­ها، دوره ­های آنلاین و برنامه­ های آموزشی نظیر( ۲۳ مورد درباره داده تحقیقاتی)”^[۶] را نام برد. این داده ­ها، شامل مطالبی است که اکثر متخصصان اطلاعات باید درباره آن بدانند.

خب شاید این سؤال به ذهن شما هم آمده باشد که « من چه گام­ هایی می ­توانم برای کسب این مهارت بردارم»؟
این مقاله روشی ساده برای اندیشیدن در مورد پیام ­های کلیدی و پاسخ­ های احتمالی است که می­ تواند به منزله گامی سریع و موجز برای استفاده محققان در خصوص مدیریت داده ­های تحقیقاتی مفید باشد.  پاسخ ­ها می ­توانند متناسب با آنچه در سازمان شما موجود است، بومی و هماهنگ گردد.

منابع بیشتر برای مطالعه

مقالات زیر در مورد کتابخانه‌های در حال تغییر و جایگاه و نقش­ کتابخانه ­­ها می‌پردازد:

• مری آن کنان^[۷] (۲۰۱۶) مقاله «مدیریت داده ­ها: دانش و مهارت لازم برای سازمان­ های تحقیقاتی، علمی و فنی^[۸]»
• مری آکلند^[۹] (۲۰۱۲) مقاله « بازتعریف مهارت­ های پژوهش^[۱۰]»
• مارتین بورچرت و پائولا ای. کالان^[۱۱] (۲۰۱۱) مقاله ” آماده ­سازی پرسنل کتابخانه برای خدمات پشتیبانی پژوهشی دانشگاه صنعتی کوئنزلند^[۱۲]“
• آماندا نیکسون^[۱۳] (۲۰۱۲) ویدئوی «مخازن ابرداده در دانشگاه فلیندرز^[۱۴]»

در اینجا یک جزوه قرار داده شده که یک بسته آغازین ساده برای کتابدارانی ا­ست که مایل هستند فعالیت بیشتری در خصوص داده ­های تحقیقاتی انجام دهند. در صورت تمایل می ­توانید مطالعه کنید.

پانویس ها

[۱] . E- Research یا اصطلاح تحقیقات الکترونیکی به استفاده از فناوری اطلاعات برای حمایت از اشکال موجود و جدید تحقیق اشاره دارد. تحقیقات الکترونیکی علوم الکترونیکی و زیرساخت سایبر را به سایر رشته‌ها از جمله علوم انسانی و علوم اجتماعی گسترش می دهد (ویکی­ پدیا)

[۲] curators

[۳] repository managers

[۴] records managers

[۵] Data Miner

[۶] ۲۳ (research data) Things

[۷] Mary Anne Kennan

[۸] Data Management: Knowledge and skills required in research, scientific and technical organisations

[۹] Mary Auckland

[۱۰] Re-­skilling for Research

[۱۱] Martin Borchert & Paula A. Callan

[۱۲] Preparing library staff for research support services at QUT Queensland University of Technology(

[۱۳] Amanda Nixon

[۱۴] Metadata stores at Flinders University

منابع

این متن ترجمه­ ای آزاد بود  از Information specialists and data librarian skills

https://www.dayche.com

Davenportm, Thomas H. ; Patil, D.J. (2012). Data Scientist: The Sexiest Job of the 21st Century Retrieval 2020, July. 16 from https://hbr.org/2012/10/data-scientist-the-sexiest-job-of-the-21st-century

مشخصات استناددهی به این مقاله
نویسنده‌(ها):	معصومه انوری و ثریا زنگنه
عنوان مقاله:	کتابدار داده نیاز امروز کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی
عنوان مجله:	کتابدار ۲.۰ – (عنوان لاتین: Kitābdār-i 2.0)
دوره مجله(Vol):	۶
شماره مجله(Issue):	۳
سال(Year):	۱۳۹۹
شناسه دیجیتال(DOI):
لینک کوتاه:	http://lib2mag.ir/11757