رابط کاربری سایت‌های کتابخانه‌های عمومی و اهمیت آن در تجربۀ کاربری

      با توجه به ظهور روند تحولات سریع دنیای امروز، انفجار اطلاعات، پیدایش منابع اطلاعاتی جدید و دسترسی الکترونیکی به منابع اطلاعاتی و نیاز روز افزون به یادگیری و آموزش مداوم، کتابخانه‌ها با چالش‌های اساسی جدیدی روبرو شده‌اند. در این شرایط کتابخانه‌ها باید بتوانند دسترسی به حجم عظیم و در حال گسترش اطلاعات، دسترسی به فهرست‌های پیوستۀ انبوهی از منابع سودمند و آموزنده گرفته تا متن کامل کتاب‌ها و مقالات و در نهایت اشتراک منابع میان کتابخانه‌ای را فراهم کنند (پاکدامن، ۱۳۸۵). کتابخانه سازمانی است که هر فن‌آوری نوینی را در جهت اشاعۀ اطلاعات و ارائۀ خدمات مفید به کاربران به کار می‌گیرد، که از آن جمله می‌توان به استفاده از وب، به عنوان یکی از مهمترین و اصلی‌ترین ابزارها برای دسترسی به اطلاعات اشاره کرد (محمد اسماعیل، ۱۳۸۶). یکی از انواع کتابخانه‌ها به لحاظ تقسیم‌بندی از نظر جامعۀ استفاده‌کنندگان، کتابخانه‌های عمومی هستند. فعالیت کتابخانه‌های عمومی به لحاظ اهداف و کارکرد نظیر کتابخانه‌های دیگر است اما با توجه به گستردگی طیف گروه کاربران اطلاعاتی و مراجعه‌کنندگان و ارتباط این نوع کتابخانه‌ها با اقشار مختلف جامعه، اطلاع‌رسانی و دسترس‌پذیری به اطلاعات در کتابخانه‌های عمومی اهمیت ویژه‌ای دارد.

      در پی رشد و تکامل کتابخانه‌ها و استفاده از رایانه و فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی در آن‌ها، که از دهۀ شصت میلادی سرعت بیشتری به خود گرفته است (صدیقی و دیگران، ۱۳۹۰)، کتابخانه‌ها جهت ارائۀ خدمات خود به منظور سهولت و سرعت دسترسی به اطلاعات از امکانات شبکه و اینترنت استفاده کردند. وب‌سایت‌ها منافع متعددی از قبیل کاهش زمان دسترسی به اطلاعات، سازماندهی تبادل و تعامل اطلاعاتی را به همراه دارند. وب‌سایت‌ها بر اساس اهداف سازمان بیشترین حجم اطلاعات ممکن را در خود جای می‌دهند و می‌توانند زمان مورد نیاز برای دستیابی به اطلاعات قابل قبول را کاهش دهند (سهرابی، فرزانه، رئیسی، ۱۳۹۰). بدین منظور، وب‌سایت‌ها باید برای پاسخ‌گویی به نیازهای کاربران ساختار معینی داشته باشند (بارتز و دیگران، ۲۰۰۲) (عرفان‌منش و دیدگاه، ۱۳۸۸) (یوسفی‌فرد و فدائی، ۱۳۸۸) و برای ساخت آن‌ها از بهترین تجارب استفاده شود. طراحی مناسب یک وب‌سایت می‌تواند موفقیت آن را در افزایش استفاده، مراجعۀ مجدد به وب‌سایت، اعتماد و بهبود عملکرد کاربران افزایش دهد و طراحی ضعیف وب‌سایت می‌تواند منجر به ایجاد تصویری منفی از سازمان در نظر کاربر شده(سهرابی و دیگران، ۱۳۹۰) و در نهایت منجر به شکست اطلاع‌یابی از وب‌سایت گردد.

کتابخانه‌های عمومی

صاحبنظران امور فرهنگی معتقدند که میزان مطالعه، تعداد کتابخانه‌های عمومی و مراجعان آن‌ها یکی از شاخص‌های سنجش توسعه و رشد فرهنگی جوامع به شمار می‌آیند (کمبل، ۱۳۷۱). پیشرفت تمدن هر جامعه را گاهی با میزان کتب و نشریاتی که چاپ و منتشر می‌شود و گاهی با تعداد کتابخانه‌ها و میزان مراجعین آن‌ها می‌سنجند.

      ویژگی بزرگ کتابخانه‌های عمومی به عنوان سازمان آموزشی، آن است که کتابخانه، دانشگاه همیشگی هر فرد است (ابرامی، ۱۳۵۶). کتابخانه‌های عمومی از طریق تهیه و تدارک و نیز ارائۀکتاب‌های علمی، آموزشی، تفریحی و سرگرم کننده به دانش‌آموزان و دانشجویان و سایر افراد جامعه، کمک می‌کنند تا اطلاعات مورد نیاز خود را به دست آورند. این کتابخانه‌ها به دلیل اینکه عموم طبقات مردم و گروه‌های اجتماعی را تحت پوشش قرار می‌دهند نسبت به سایر کتابخانه‌ها مسئولیت سنگین‌تر و گسترده‌تری را جهت مسئولیت خطیر آموزش مداوم و همگانی بر عهده دارند (زال‌زاده، ۱۳۸۶).

فناوری اطلاعات

ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، به ویژه وب‌سایت‌ها دارای توانمندی‌هایی هستند که موجب تغییر برنامه‌ها و روش‌های کاری شده و با اطلاع‌رسانی مناسب، زمینۀ ارائۀ خدمات را به قشر وسیعی از جامعه با قیمت ارزان فراهم می‌کنند (محمداسماعیل، ناصحی‌اسکویی، ۱۳۹۱).

رابط کاربری

با توجه به اینکه تعداد زیادی از کتابخانه‌ها شروع به ارائۀ خدمات مجازی شامل خدمات اطلاع‌رسانی، اطلاع‌رسانی جاری[۱]، امانت منابع، مرجع مجازی و … از طریق ابزارهای مبتنی بر وب کرده‌اند، نقش تعامل انسان-سیستم در ارائۀ این خدمات بسیار حائز اهمیت است. هدف اصلی این تعامل، توسعۀ ارتباط بین کاربر و رایانه است که این امر از طریق فراهم آوردن امکان استفادۀ راحت و کاربرپسند از رایانه‌ها فراهم می‌شود.یکی از مباحث اساسی در حوزۀ تعامل انسان با رایانه، مبحث رابط کاربر است (محمدی، ۱۳۹۱). اصولاً مفهوم رابط به عاملی دلالت دارد که برقراری ارتباط دو سویه بین دو موجودیت مستقل و یا وابسته به هم را فراهم می‌آورد. وقتی صحبت از رابط‌کاربری به میان می‌آید منظور ابزار ارتباطی کاربر در نظام‌های رایانه‌ای اعم از پایگاه‌ها، نرم‌افزارها، وبگاه‌ها و مواردی نظیر آن است به طوری که هر محیطی در این نظام‌ها بتواند برقراری ارتباط کاربر با آن‌ها را فراهم سازد تحت عنوان رابط کاربر نامیده می‌شود (نوروزی و عبدالمجید، ۱۳۹۰).

در حقیقت رابط کاربر زبان گفت‌و‌گوی نظام رایانه‌ای با کاربر است. بنابراین، رابط‌کاربر خوب موجب می‌شود تا نظام‌های رایانه‌ای کاربران زیادی را به خود جذب کنند. رابط کاربر عنصری حیاتی و تعیین کننده در اثربخشی و کیفیت استفاده و ارتباط بین کاربر و محیط وب‌سایت است. معیارهای ارزیابی رابط کاربری بر اساس متون مختلف عبارتند از انسجام، راهنمایی، تصحیح خطا، کاربر پسندی، امکانات جستجو، هدایت و راهبری، سادگی، کمک به کاربر، زیبایی، کنترل کاربر، نمایش اطلاعات و مطابقت با محیط بیرونی (نوروزی و متظهری، ۱۳۹۳).

تجربۀ کاربری

استاندارد بین‌المللی ارگونومی‌های تعامل انسان-سیستم[۲] (بخش ۲۱۰ از استانداردISO-9241) تجربۀکاربری[۳] را «برداشت‌های یک فرد و واکنش‌هایی که از استفاده یا انتظار استفادۀ وی از یک محصول، سامانه یا سرویس ناشی می‌شود» تعریف می‌کند. بنابر این تعریف، تجربۀکاربری تمام احساسات، باورها، اولویت‌ها، برداشت‌ها، واکنش‌های جسمی و روانی، رفتارها و دست‌آوردهای کاربران که پیش از استفاده، در حین استفاده و پس از استفاده رخ می‌دهد را شامل می‌شود. این استاندارد سه عامل سامانه، کاربر و زمینۀ استفاده را عوامل تأثیرگذار بر تجربۀ کاربری می‌داند. تجربۀ کاربر در حقیقت توانایی کاربر در تعامل باوب ‌سایت‌ است.(Frederick & et. al,2015)

در بیانی ساده، طراحی تجربۀ کاربری به معنای ایجاد حس خوب در کاربر است. یعنی محصول یا سرویس به نحوی طراحی شود که کاربر با استفادۀ از آن حس خوب دستیابی به خواستۀ خود و رفع نیازش را درک کند. تجربۀ کاربری در نتیجۀ بخش‌های مختلفی نظیر استفادۀ راحت[۴]، سودمندی[۵]، رابط‌کاربری[۶] حاصلمی‌شود.این موارد و موارد دیگر درکنار هم می‌توانند تجربۀ خوب استفاده از وب‌سایت را برای کاربر بسازند. برای طراحی یک تجربۀ شگفت‌انگیز ، درنظر گرفتن جامعۀ کاربران، دغدغه‌های کاربران و ارائۀ راه حل برای این مشکلات و رفع آن‌ها می‌تواند تأثیر مثبت و ایده‌آلی داشته باشد.(موسوی، ۱۳۹۳) در تصویر شمارۀ ۱تجربۀ کاربری و گرایش‌های مختلف علوم متأثر از آن را می‌بینید.

جمع‌بندی

کتابخانه‌های عمومی به عنوان مراکز اطلاع‌رسانی مطرح در بین اقشار مختلف جامعه همراه با رشد فناوری های اطلاعاتی به استفاده از این فناوری ها روی آوردند. استفاده از ویژگی‌ها و مزایای وبسایت‌ها یکی از این کاربردهاست. کتابخانه‌های عمومی از طریق به‌کارگیری وب‌سایت‌ها می‌توانند خدماتی نظیر اطلاع رسانی جاری، خدمات مرجع مجازی و … را برای کاربران خود مهیا کنند. رابط بین کاربر و سیستم یا اطلاعات کتابخانه در فضای وب، رابط کاربر است. رابط کاربر باید از طراحی مناسبی برخوردار باشد تا کاربر در حین استفاده از آن دچار مشکل نشود و بتواند حین استفاده از وب‌سایت کتابخانه حس مطلوب و خوبی را تجربه کند. ایجاد حس خوب در کاربر مرهون طراحی تجربۀ کاربری مناسب است. به این ترتیب که این حس خوب یکی از دلایل بازگشت کاربر برای استفادۀ مجدد از سایت مرکز مورد نظر خواهد بود. به نظر می‌رسد اگر کتابخانه‌ها در طراحی رابط کاربری خود دقت بیشتری را اعمال کنند می‌توانند کاربران را جهت استفاده از منابع و امکاناتی که منابع مالی زیادی را جهت گردآوری آن‌ها صرف کرده‌اند به وب‌سایت خود جذب نمایند.

 

پانویس

[۱]. Current Awareness Services

[۲]. Ergonomics Of Human-System Interaction

[۳]. (User Experience (UX

[۴]. Usability

[۵]. Useful

[۶] (User Interface (UI

 

منابع

ابرامی، هوشنگ. شناختی از دانش‌شناسی. تهران: انجمن کتابداران ایران، ۱۳۵۶، ص ۶۴.

پاکدامن، نشانه(۱۳۸۵). نقش شبکه در کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی با هدف استفاده مشترک. تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی. مجلۀ کتابداری، ۴۰(۴۵)، ۱۱۳-۱۲۴.

زال‌زاده، ابراهیم (۱۳۸۶). بررسی مطالعۀ غیردرسی و میزان استفاده دانش‌آموزان دبیرستان‌ها از کتابخانه‌های عمومی شیراز. تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی، ۳۲(۳۵)، ۳۱-۴۷.

سهرابی، بابک؛ فرزانه، ماندانا؛ رئیسی، ایمان(۱۳۹۰). طبقه بندی کاربردی کارکردهای عوامل نرم افزاری هوشمند و تطبیق آنها با ویژگی های وب سایت های کتابخانه های دیجیتال. فصلنامۀ علمی-پژوهشی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، (۱)۱۷، ۹۹-۱۲۷.

صدیقی، زینب؛ گیلوری، عباس؛ نوشین‌فرد، فاطمه (۱۳۹۰). رابط کاربر در کتابخانه‌های دیجیتالی کودکان ایران: دیدگاه متخصصان و ارائۀ الگوی پیشنهادی. فصلنامۀ نظام‌ها و خدمات اطلاعاتی، ۱(۱)، ۵۳-۷۲.

عرفان‌منش، محمدامین؛ دیدگاه، فرشته (۱۳۸۸). ارزیابی ظاهری ضریب تأثیرگذاری و میزان بازدید از وب‌سایت‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران، پیام کتابخانه، (۳) ۱۵، ۱۶۹-۱۹۱.

کمبل، اچ.سی. توسعۀ نظام‌ها و خدمات کتابخانه‌های عمومی. ترجمۀ علی شکوئی. تهران: دبیرخانۀ هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور، ۱۳۷۱. ص۱۱.

محمداسماعیل، صدیقه (۱۳۸۶). ارزیابی کاربردپذیری وب‌سایت‌های دانشگاه‌های صنعتی ملی، فصلنامۀ کتاب، (۱)۱۶، ۳۶-۱۰۷.

محمداسماعیل، صدیقه؛ ناصحی اسکوئی، ماهرخ (۱۳۹۱). نماهای تعاملی و تبادلی و غیر متنی سه مقوله برجسته در عرصه ارزیابی وب گاه های حوزه سلامت: مطالعه موردی وب گاه های کتابخانه های بیمارستانی. مدیریت اطلاعات سلامت، ۹(۳)، ۳۸۲-۳۹۶.

محمدی، فرناز(۱۳۹۱). ارزیابی محیط رابط کاربر خدمات مرجع مجازی سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران از دیدگاه کاربران. فصلنامۀ نظام‌ها و خدمات اطلاعاتی، ۱(۳)، ۱-۱۲.

موسوی، احسان (۱۳۹۳، ۱۳۹۴/۰۹/۲۸). “طراحی تجربۀ کاربری چیست؟” دسترسی در http://www.uxcom.i

نوروزی، یعقوب؛ عبدالمجید، امیرحسین (۱۳۹۰). تعاملات انسانی واسط‌های غیرانسانی: تأملی بر محیط رابط کاربر در فرآیند آموزش‌های از راه دور. کتاب ماه کلیات، (۹)۱۴، ۸۶-۹۴.

نوروزی، یعقوب؛ متظهری، شهناز(۱۳۹۳). ارزیابی رابط کاربر کتابخانه‌های دیجیتالی ملی برگزیده جهان: معرفی معیارهای پیشنهادی برای کتابخانه دیجیتالی کتابخانۀ ملی ایران. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، (۴)۲۵، ۷-۲۰.

یوسفی‌فرد، مهرداد؛ فدائی، غلامرضا (۱۳۸۸). ارائۀ ویژگی‌های مناسب برای سیستم‌های مدیریت محتوای وب‌سایت‌های کتابخانه‌های دانشگاهی دنیا، پیام کتابخانه، (۱)۱۵، ۶۵-۹۳.

Barthes, J.P. A.; Tacla C. A. (2002). Agent-supported portals and KM in complex R&D projects. Computers in industry, 48(1), 3-16.

Frederick, D., Mohler, J., Vorvoreanu, M., & Glotzbach, R. (2015). The Effects of Parallax Scrolling on User Experience in Web Design. Journal of Usability Studies, 10(2).

 

نویسندگان: معصومه انصاری، مهرداد خالدیان

مشخصات استناددهی به این مقاله
نویسنده‌(ها):	معصومه انصاری
عنوان مقاله:	رابط کاربری سایت‌های کتابخانه‌های عمومی و اهمیت آن در تجربۀ کاربری
عنوان مجله:	کتابدار ۲.۰ – (عنوان لاتین: Kitābdār-i 2.0)
دوره مجله(Vol):	۲
شماره مجله(Issue):	۱
سال(Year):	۱۳۹۵
شناسه دیجیتال(DOI):
لینک کوتاه:	http://lib2mag.ir/3686