کتابدار داده -۳

زمانی که دانشجوی مهندسی وعلم مواد بودم حدود دوسال روی پروژه ای که مربوط می شد به سنجش تست خستگی فولاد سی کا ۴۵ با دو نوع عملیات حرارتی متفاوت کار کردم.و حداقل دویست نمونه تست کردم و داده های مربوطه هم تبدیل به نمودار و اطلاعات شد و در قالب یک پروژه پایان نامه ای تمام شد. یادم نمی آید که داده ها رو بطور کامل درانتهای پایان نامه آورده باشم (داده های عددی مربوط به تست ها رو)  الان بعد از گذشت ده سال و بیشتر دارم فکر می کنم ای کاش همان زمان داده ها را در جایی در کتابخانه ی دانشگاه بصورت آنلاین و یا در پایگاه های مربوطه قرار می دادم که ممکن است برای آینده بسیار مفید باشد .

از این دست داده ها در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی و شرکت های تخصصی هم بسیار تولید می شود اما تابحال در ذهنم ندارم که متولی خاصی برای جمع آوری آن ها باشد. کتابخانه ها اغلب گزارشات نهایی که می تواند اطلاعات و دانش تولید شده از داده ها را باشد بصورت چاپی یا آنلاین جمع آوری و محافظت می کنند. کسی به فکر داده ها نبوده است، فایل خروجی بسیاری از دستگاه های آزمایشگاهی، و بسیاری دیگر از داده های تولیدی که می تواند اکنون به جمع آوری آن ها فکر کرد.

جایی خواندم که ارکان اصلی علم کتابداری را به چهار رکن اساسی تقسیم کرده اند:

رکن اول) گزینش و گردآوری (مجموعه سازی) 

رکن دوم) نظم و سازماندهی 

رکن سوم) دانش گستری (اشاعه)

رکن چهارم) سازمان و مدیریت

کتابدارداده قرار نیست خیلی فراتر از این اصول گامی بردارد . دقیقا آنچه که در فضای اطلاعات تاکنون در کتابخانه رخ می داده اکنون با تغییراتی متناسب و جرح و تعدیل می تواند برای مجموعه داده های تولیدی شخص، آزمایشگاه، دستگاه و … مورد استفاده قرار گیرد.

آنچه که باید کتابدار داده در دانشگاه یا کتابخانه نسبت به آن اهتمام ورزد این است که با آموزش کاربران و طراحی دستورالعمل ها مدیران را مجاب به جمع آوری داده ها با توجه به اهمیت داده ها در حال حاضر کند.

سپس با جمع آوری داده ها از افراد  بتواند آن را در انبار داده (می توانیم یک نرم افزار کتابخانه ای ساده را در نظر بگیریم مانند دی اسپیس) بصورتی منظم و سازماندهی شده وارد کند 

قبل از وارد کردن مجموعه داده ها (dataset) به سیستم که می تواند در هر قالبی باشد اعم از یک فایل اکسل، یک فایل متنی، هر نوع فایل دیتابیسی که می تواند فشرده شده باشد، فایل های خروجی انواع نرم افزارهای مربوط به سخت افزارهای مختلف آزمایشگاهی و یا سخت افزارهای دیگر، باید فراداده ی آن (Metadata) تولید شود که شامل عنوان مجموعه داده، دستگاه، تاریخ، فرد مربوطه، و…. باشد

بعد از آماده سازی این سیستم باید نسبت به اشاعه و تبلیغ نحوه ی استفاده از آن فعالیت کند و به دیگران آموزش دهد که چگونه از آن استفاده کنند و در پژوهش های خود مورد استفاده قرار دهند.

البته اشکالی وجود داشته است در کتابخانه های ما که اکنون تا حدی در حال حل شدن است و اینکه اغلب کتابخانه های ما بیشتر از اهتمام به جمع آوری اطلاعات تولیدی سازمان خود در حال تهیه منابع از بیرون بوده اند و شاید بنوعی آرشیو داده های تولیدی خود را انجام نداده اند و یا وظیفه ی خود نمی دانسته اند (مثال ساده ی آن تفاوت کتابخانه های دیجیتال در دانشگاه های ایران و در دانشگاه های سطح جهانی است که اغلب منابع موجود در کتابخانه ی دیجیتال اینجا مملو از کتاب های خارجی است ولی در سطح جهانی می بینیم که منابع داخلی خود را که امکان دیجیتال شدن داشته است بصورت آنلاین در اختیار کاربران قرار داده اند و بخشی از این فرآیند شامل انتشارات تولید شده توسط افراد سازمان/ دانشگاه بوده است مانند dspace.mit.edu منظورم اینست که بدلیل مشکل کپی رایت اهمیت جمع آوری منابع داخلی برای آن ها زیاد بوده است و اکنون به سمت جمع آوری داده ها و ایجاد عنوان کتابدار داده پیشرفته اند )

در نهایت می خواهم این نتیجه را از این گفتار بگیرم که فکر نکنیم کتابدار داده یک بحث خیلی خاص و سخت است بلکه فقط باید تغییر طرز تفکر اتفاق بیافتد و با استفاده از همان اصول اساسی و ساده ی علم کتابداری به سمت کتابدار داده منتقل شود. او (کتابدار داده)  باید بتواند دیدگاه مناسبی به داده و علم داده پیدا کند و بتواند به مدیریت داده در سطح دانشگاه/پژوهشگاه و شرکت تخصصی بپردازد.

برای آشنایی با انبارهای داده های پژوهشی در سطح دانشگاه ها و پایگاه های جهانی به مقاله ی خانم حمزه ای رجوع کنید.