معرفی بانک اطلاعاتی و کتابخانه دیجیتال هاثی تراست HathiTrust

مقدمه:

اگر منابع الکترونیکی در وسیع‌ترین مفهوم خود، به هر چیزی در قالب دیجیتال اطلاق شود، موضوع حفاظت منابع الکترونیکی به­ صورت بالقوه به مسئله­ ای غیرقابل مدیریت تبدیل می‌شود. امروزه، تلاش‌هایی در راستای پیشرفت حفاظت از وب جهان‌گستر انجام شده است. سازمان بین‌المللی حفاظت اینترنت^[۱]، ماشین گذشته‌نگر بایگانی اینترنت^[۲] و بایگانی توییتر کتابخانۀ کنگره^[۳]، مثال‌های در این زمینه هستند.

در حال حاضر چندین طرح موفق در زمینۀ حفاظت منابع الکترونیکی وجود دارد که به صورت انتفاعی یا غیرانتفاعی توسط کتابداران، کنسرسیوم‌های کتابخانه‌ای، ناشران، دانشمندان و کارآفرینان اجتماعی حمایت ‌می ­شوند. این طرح‌ها، مأموریت‌های متفاوتی در قبال حفاظت علمی دارند. واقعیت این است که حجم زیادی از محتوای الکترونیکی محافظت نشده و مسئلۀ عدم پوشش‌دهی محتواهای مشابه، از جمله چالش‌های موجود در این طرح‌ها است (Preservation Status of E-Resources 2011).

کتابخانه هاثی تراست

هاثی تراست یک کتابخانۀ مشارکتی مشتمل بر مواد دیجیتالی و چاپی است که هم تحت نظر قانون کپی‌رایت و هم با مجوز عمومی در حال فعالیت است و برای کتابخانه­ های عضو، قابل دسترسی است. اعضای اصلی آن دانشجویان، اساتید و کارکنان کتابخانه‌های عضو هستند و در چارچوب رعایت قانون حق مؤلف و مجوز توافق‌نامه، مواد را در دسترس عموم قرار می‌دهند. مأموریت آن بر اساس مفهوم منافع مشترکبه صورت «کمک هزینۀ تحقیقات، مقالات علمی و منافع مشترک شامل جمع‌آوری، سازمان‌دهی، حفظ، برقراری ارتباط و به اشتراک‌گذاری پیشینه‌های دانش بشری» شکل گرفته است (HathiTrust Digital Library 2015c). این کتابخانه توسط هیأت ‌مدیره‌ای اداره می‌شود که از میان اعضاء مؤسسات عضو انتخاب می‌شوند. تا سال ۲۰۱۷، دو مجموعه اهداف تنظیم شده است: مجموعه‌ای از اهداف کوتاه‌مدت و مجموعه‌ای از اهداف بلندمدت.

 اهداف کوتاه‌مدت حول محور؛ الف) بهبود سهولت استفاده برای کسانی که به دنبال استفاده از منابعی مانند توسعۀ مکانیسم صفحۀ ترنر هستند و دسترس‌پذیر کردن این مکانیسم‌ها برای افراد فاقد توانایی، و ب) تعیین استانداردها برای مؤسسات عضو که مایل به اهدای مواد مجموعۀ خود هستند، متمرکز شده است. تمرکز اهداف بلندمدت روی توسعۀ بنیادی فناوری برای بهبود دسترسی، کشف و یکپارچگی انواع بیشتری از مواد مانند مجموعه‌ای از داده‌ها است. مجموعۀ هاثی تراست عبارت است از؛ «مجموعه‌ای از محتوای دریافت شدۀ کتاب‌ها و مجلات دیجیتالی از کتابخانه‌های همکار مانند مواد دیجیتالی متعلق به گوگل، بایگانی اینترنت، مایکروسافت و …، از طریق طرح‌های درون‌سازمانی»( HathiTrust Digital Library 2015d).

هاثی تراست چگونه کار می­کند؟

هاثی تراست در خدمت اهداف کتابخانه ­های تحقیقاتی عضو و کنسرسیوم ­هایی است که دارای حجم زیادی از محتوای دیجیتالی و برنامه­های دیجیتالی پایدار هستند. سود حاصل از هزینه­های عضویت نه تنها به تلاش­های حفاظتی افراد اختصاص می‌یابد، بلکه صرف توسعۀ خدمات و قابلیت­های جدید نیز می­شود. هزینۀ عضویت با استفاده از قواعدی از جمله تعداد نسخ و تعداد عناوین حوزه­های عمومی یا بر اساس میزان دریافتی، یا منحصر به فرد بودن در هاثی تراست؛ تعداد سهام حقوقی برای اعضای نهادی (سهم حق مؤلف)؛ تعداد اعضای نهادی؛ و هزینه ­های زیربنایی و به صورت سالانه محاسبه و پرداخت می‌شود.

توزیع محتوا توسط کتابخانه ­های عضو از طریق رسانه­ های قابل حمل یا آپلود سرور و با ارائۀ مجوز برای دریافت محتوا از پروژۀ کتاب­های گوگل و بایگانی اینترنتی صورت می‌گیرد. فرمت­های قابل قبول فایل‌‌ها عبارت‌اند از TIFF ITU G4، JP2 و یونی‌کد.OCR فایل­های محتوایی با ابرداده‌های گسترده­ای از جمله ابردادۀ کتابشناسی، فرادادۀ ذخیره (کاربرد METS ) و ابردادۀ حقوق، همراه می­ شوند.

کتابخانه ­ای که محتوا را واسپاری می­ کند، مسئولیت بررسی کیفیت محتوا بر اساس دستورالعمل­های کیفی هاثی تراست را بر عهده داشته، مسئول ارائۀ اطلاعات حقوقی و ارائۀ مجوز برای استفاده از محتوای ارسال شده است. اگرچه کارکنان هاثی تراست به صورت دستی بررسی حق مؤلف مواد منتشر شده بین سال­های ۱۹۲۳ و ۱۹۶۳ را نیز انجام می‌دهند. طی فرآیند دریافت در مخزن هاثی تراست، محتوا نمایه ­سازی و ذخیره می­شود. واسپاری محتوای گوگل و محتوای بایگانی اینترنت تنها در مؤسسۀ عضو دارای مجوز گوگل صورت می­گیرد تا اجازۀ انتشار فایل­های محتوای دیجیتال به هاثی تراست را صادر کند. تمام کتابخانه ­های عضو و مشتریان آن‌ها ممکن است مجموعه ­هایی را مطابق با رابط هاثی تراست ایجاد کنند (HathiTrust Digital Library 2015a, HathiTrust Digital Library 2015b).

منبع کتاب راهنمای مدیریت منابع الکترونیکی در کتابخانه‌ها

[۱]. The International Internet Preservation; Organization(http://www.netpreserve.org)

[۲]. The Internet Archiv’s Wayback Machine(https://archive.org/web)

[۳]. The Library Of Congress’s Twitter Archive