نرم افزار رایگان گرین استون GREENSTONE راه حلی مناسب برای ایجاد کتابخانه دیجیتال

کتابخانه­ های دیجیتال

کتابخانه دیجیتال کتابخانه­ ای است که در آن اسناد به جای کاغذ یا سایر رسانه ­های محلی به شکل الکترونیک ذخیره‌شده‌اند. اساس این کتابخانه ­ها ذخیره مدارک به شکل الکترونیکی و نیز استفاده الکترونیکی است. کتابخانه دیجیتالی از جمله مهم‌ترین ارمغان­ های وب برای کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع ­رسانی است. یکی از موانع عمده عدم حضور کارآمد کتابخانه ­ها و مراکز اطلاع­ رسانی داخل کشور در وب، فقدان نرم‌افزارهای کتابخانه دیجیتال است. وجود یک نرم ­افزار مناسب، بخش بزرگی از موانع و مشکلات مربوط به فرآیند راه­ اندازی کتابخانه دیجیتال از جمله ذخیره ­سازی، مدیریت، سازماندهی، دسترس­ پذیری و بازیابی اطلاعات را مرتفع خواهد کرد.

نرم­ افزار­های کتابخانه دیجیتال

امروزه نرم‌افزارهای مختلفی در سراسر دنیا جهت سازماندهی و مدیریت اطلاعات دیجیتالی در کتابخانه ­های دیجیتال توسط بخش خصوصی طراحی و تدوین شده ­اند؛ اما در بیشتر موارد، هزینه خرید این نرم‌افزارها بیش از توان مالی بیشتر کتابخانه ­های کوچک و متوسط و در مواردی کتابخانه‌های بزرگ است. این امر باعث شده است این نرم‌افزارها فقط در اختیار کتابخانه ­هایی باشد که از پشتیبانی مالی بالایی برخوردارند.

تهیه نرم ­افزار کاربردی درکتابخانه ­ی دیجیتال از عهده یک فرد خاص خارج است و نیاز به تخصص ­های مختلفی نظیر علم ­اطلاعات و دانش­ شناسی، علوم رایانه اعم ­از نرم ­افزار، سخت ­افزار، شبکه و تحلیلگر سیستم و غیره دارد. به ­طور­کلی، نظام نرم­ افزاری نقشی تعیین‌کننده در ایجاد و استفاده از کتابخانه دیجیتال دارد. کتابخانه دیجیتال بدون داشتن نرم ­افزاری مؤثر و کارآمد، توانایی ارائه خدمات بهینه به کاربران را نخواهد داشت. نرم­ افزار کتابخانه دیجیتال با استفاده از سه روش خرید، تولید و یا استفاده از نرم‌افزارهای کد منبع باز تهیه می ­شود. در تهیه نرم­ افزار کتابخانه دیجیتال باید به مواردی از قبیل پشتیبانی از استانداردها، امنیت بالا، استفاده از فناوری روز، سادگی استفاده، قابلیت تعامل، پشتیبانی و قیمت توجه داشت.

نرم ­افزارهای کد منبع باز

جنبش نرم ­افزاری کد منبع باز با هدف فراهم‌آوری دسترسی رایگان و خودجوش به نرم‌افزارها و با حمایت چندین شرکت بزرگ نرم‌افزاری در سطح دنیا، در چند سال اخیر موفقیت‌های بزرگی در شکستن بازار انحصار نرم‌افزارها به دست آورده است. نرم­ افزار کد منبع باز نرم­ افزاری است که کد­های برنامه­ نویسی آن در اختیار کاربران قرار دارد، به صورتی که آن‌ها امکان تغییر و اصلاح، ساخت نسخه ­های جدید و توزیع و انتشار آن را دارند.

نرم­ افزار گرین استون (Greenstone)

Greenstone Digital Library Software

نرم ­افزار گرین استون از جمله اولین سری نرم­ افزارهایی است که در سال ۲۰۰۰ جهت ایجاد، گسترش و اشاعه مجموعه ­های کتابخانه دیجیتالی توسط پروژه کتابخانه دیجیتال نیوزلند در دانشگاه ویکاتو^[۱] طراحی شده و به ­وسیله سازمان یونسکو و هیومن­ اینفو^[۲] گسترش پیدا می­کند. گرین استون، کتابخانه دیجیتال نیست، بلکه ابزاری جهت ساختن کتابخانه­ های دیجیتال است. هدف از نرم‌افزار گرین استون توانمندسازی کاربران به ویژه در دانشگاه‌ها، کتابخانه‌ها و سایر مؤسسات خدمات عمومی است تا کتابخانه‌های دیجیتالی خود را بسازند. این نرم‌افزار در حال حاضر در حال اجرا بر ۳۸۰۰ پایگاه بوده و سازمان­ های معتبری از جمله یونسکو (پاریس)، سازمان غذا و کشاورزی در رم، موسسه فناوری اطلاعات در آموزش‌وپرورش (IITE) در مسکو و دانشگاه ملل متحد (UNU) در ژاپن از این نرم­ افزار استفاده می­کنند. این نرم‌افزار روشی برای سازماندهی اطلاعات و انتشار آن در وب در قالب یک منبع دیجیتالی کاملاً قابل جستجو و ابر داده محور فراهم می­کند. همچنین پوشش دهی بالغ بر ۶۰ زبان دنیا از جمله فارسی را دارا بوده و قابلیت اجرا بر رسانه­ های قابل حمل مانند USB Flash و DVD Drive دارا است.

نسخه­ های نرم­ افزاری گرین استون

گرین استون ۳ یک طراحی مجدد و یکپارچه‌سازی مجدد از نرم‌افزار اصلی کتابخانه دیجیتال است که در سال ۲۰۰۰ توسعه داده شده است. گرین استون ۲، این نرم‌افزار تمامی ویژگی‌های نرم‌افزار قبلی را در خود جای داده است. گرین استون ۲ با زبان برنامه­ نویسی C++ و گرین استون ۳ با زبان برنامه­ نویسی Java نوشته شده ­اند.

 

سیستم­ عامل

گرین استون در تمام نسخه‌های ویندوز، یونیکس / لینوکس و Mac OS-X اجرا می‌شود.

 windows System

لینک نصب نسخه ویندوز

 

 Mac OS-X

لینک نصب نسخه مک

لینک نصب نسخه مک

 

Linux System

لینک نصب نسخه لینوکس 

 نسبت دانلود نرم­ افزار گرین استون برای سیستم‌عامل‌های ویندوز، لینوکس و Mac، به ترتیب ۷۶ درصد، ۱۳ درصد، ۸ درصد است و فایل منبع گرین استون^[۳] ۳ درصد از حجم دانلودها را به خود اختصاص داده است. نصب آن بسیار آسان است و کلیه نرم ­افزارهای مورد نیاز از جمله (ImageMagick(6.4.3)، GhostScript(8.63 و (Apache Tomcat(8.5.35 را همراه با نصب نرم‌افزار گرین استون، به طور خودکار نصب می­ نماید.

رابط­ های نرم ­افزار گرین استون

گرین استون دارای دو رابط تعاملی جداگانه، رابط Reader و رابط Librarian است. کاربران نهایی از طریق رابط Reader که در یک مرورگر وب کار می­کند، به کتابخانه دیجیتال دسترسی پیدا می‌کنند. رابط کاربری Librarian یک رابط کاربری گرافیکی مبتنی بر جاوا است که جمع­ آوری مطالب را برای یک مجموعه آسان می­کند که می­توان با افزودن ابرداده، آن را غنی ساخته و امکانات جستجو و مرور را طراحی کنیم و نهایتاً مجموعه­ ای را متناسب با نیازمان ایجاد نماییم. رابط Librarian برای مدیریت نصب از راه دور Greenstone قابل تنظیم است. گرین استون ۳ همچنین امکانات مدیریت کتابخانه ­ای را که در رابط مرورگر وب ایجاد شده است (پس از ورود کاربر) در اختیار شما قرار می‌دهد که درواقع یکی از مزیت­ های آن نسبت به گرین استون ۲ است.

رابط کاربر گرین استون

این قسمت اپک نرم ­افزار را در بر می­گیرد که به طور کلی دارای جست‌وجوی درهم کرد (در تمام مجموعه ­ها)، جست‌وجو براساس متن، فرم رکوردها، عناوین، موضوعات، سازمان ­ها و نهایتاً جست‌وجوی پیشرفته است.

جستجو بر اساس فرم

در این قسمت با وارد کردن یک عبارت یا کلمه و تعیین کردن فیلد مرتبط با آن که می­توان جامعیت و مانعیت جست‌وجو را مدیریت کرد.

جست‌وجوی پیشرفته

در جست‌وجوی پیشرفته که ابزاری جهت دسترسی آسان­ تر و سریع­تر با وارد کردن ریز جزئیات است، می­توان علاوه بر وارد کردن کلمات و عبارات در فیلدهای مختلف، عملگرهای بولی را نیز می­توان اعمال کرد.

رابط کتابدار گرین استون

برای وارد شدن به رابط کتابدار گرین استون باید وارد (Greenstone Librarian Interface (GLI شوید زیرا رابط کتابدار گرین استون در خود نرم‌افزار گرین استون یعنی Greenstone Server دسترس‌پذیر نیست اما کلیه تغییراتی که در رابط کتابدار وارد کنیم، نهایتاً در نرم­ افزار گرین استون ذخیره خواهد شد.

صفحه مدیریت گرین استون

Administration page

 

برای وارد شدن به صفحه مدیریت گرین استون، ابتدا باید وارد Greenstone server شده و سپس وارد Administration page شوید. برای دسترسی به این قسمت نیاز به Login شدن است. برای این کار باید دو فیلد Username و Password را تکمیل کرد که به طور پیش‌فرض برای هرکدام Admin, Admin مورد استفاده قرار می­گیرد. پس از ورود به بخش مدیریت، توانایی حذف، ویرایش و اضافه کردن کاربران جدید، دسترس‌پذیر می­شود.

قالب‌های ابر داده

کاربران ابر داده‌ها را به صورت تعاملی در رابط کتابخانه تعریف می­کنند. این ابر داده‌ها به طور از پیش تعریف شده در گرین استون وجود دارند که شامل این ابرداده­ ها هستند:

• Dublin Core (qualified and unqualified)
• RFC 1807
• NZGLS (New Zealand Government Locator Service)
• AGLS (Australian Government Locator Service)

البته در رابط کتابدار گرین استون (^[۴]GLI) در قسمت Enrich قابلیت اضافه کردن انواع مختلف ابرداده ­ها را برای کاربر دسترس پذیر می ­سازد.

نقاط قوت نرم‌افزار گرین استون

• رابط­کاربر مجزا برای کتابداران و متصدیان اطلاع‌رسانی و دست‌اندرکاران ساخت کتابخانه دیجیتال؛
• بهره‌گیری از پلاگین ­ها (Plug-in) جهت توسعه و ارتقاهای بعدی نرم‌افزار؛
• فشرده ­سازی اسناد و فایل‌های وارد شده به مجموعه کتابخانه دیجیتال؛
• ایجاد ساختارهای مروری سلسله­ مراتبی برای منابع براساس هر کدام از فیلدهای انتخابی ابرداده؛

نقاط ضعف نرم‌افزار گرین استون

• فاقد خدمات مرجع دیجیتالی، از کتابدار بپرس؛
• با توجه به اهمیت رابط کاربر و تأثیر انکارناپذیر ظرافت‌های بصری آن بر کاربرپسند بودن هر چه بیشتر کتابخانه دیجیتال، از این بعد نرم‌افزار گرین استون ۲ به نسبت ضعیف عمل کرده است و به ارتقاء و بهینه‌سازی اساسی نیاز دارد؛ این مشکل در گرین استون ۳ تا حد بسیار زیادی حل شده است.
• یکی از ضعف‌های نرم‌افزار گرین استون در راستای ذخیره و بازیابی به زبان فارسی، مرتب‌سازی الفبایی ناقص برای حروف فارسی است. مرتب‌سازی الفبایی در نرم‌افزار بر اساس الفبای عربی صورت می‌گیرد و از آنجایی که حروف «پ،چ،ژ،گ» در الفبای عربی وجود ندارد، نرم ­افزار با مرتب ­سازی این حروف مشکل دارد.
• با وجود اینکه گرین استون از تمامی زبان‌های دنیا با اتکا به یونی کد پشتیبانی می‌کند، در برخی از بخش‌های نرم‌افزار هنوز مشکل عدم تشخیص کاراکترهای غیر انگلیسی موجود است. لازم به اشاره است که در اصلی‌ترین بخش‌های مربوط به نمایه‌سازی و جستجو و مرور اطلاعات، این مشکل وجود ندارد. یکی از بخش‌های به نسبت مهم و پرکاربرد نرم‌افزار که این مشکل در آن وجود دارد، در ایجاد ساختارهای مروری عبارتی تحت نمایه کوئیک است. به رغم چنین توانمندی بسیار، این امکان کاراکترهای فارسی را پشتیبانی نمی‌کند. درکل، مشکلات مربوط به یونی کد و مسائلی از این قبیل به سهولت و با بهره‌گیری از گروهی متخصص برنامه­ نویسی به ویژه آشنا به زبان اسکریپتی perl مرتفع خواهد شد.

به­ طورکلی اصلی‌ترین اشکال نرم‌افزار گرین استون با تأکید بر ذخیره و بازیابی به زبان فارسی مرتب ­سازی الفبایی ناقص برای حروف زبان فارسی، رابط کاربر نسبتاً ضعیف و عدم پشتیبانی از یونی ­کد در برخی از اصلی‌ترین بخش‌های نرم‌افزار از جمله نمایه کوئیک است. بر اساس نظرات متخصصان کامپیوتر با توجه به این که هسته اصلی گرین استون بر مبنای زبان اسکریپتی perl و جاوا برنامه‌نویسی شده است و از طرفی perl نسل ماقبل زبان برنامه‌نویسی PHP است، تعداد افرادی که در داخل کشور با این زبان برنامه­ نویسی آشنا باشند معدود است. این امر یکی از مشکلات اساسی ارتقا و توسعه نرم‌افزار، مطابق نیاز داخلی یا به اصطلاح بومی‌سازی نرم‌افزار خواهد بود.

برای دانلود فایل کامل معرفی و اصول طراحی نرم افزار کتابخانه ای  GREENSTONE  اینجا کلیک کنید.

پانویس ها

[۱] University of Waikato

[۲] Human Info NGO

[۳] Source Distribution/ Sourcecode Top-up

[۴] Greenstone Librarian Interface

منابع

1. انصاری، مریم؛ رحمانی، مهدی. (۱۳۹۷). بررسی تطبیقی امکانات و قابلیت‌های نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای دیجیتال سیمرغ و گرین‌استون. مطالعات کتابداری و علم اطلاعات، ۲۵(۲۴), ۱۹۵-۲۱۸.
2. حسن زاده، محمد؛ پاکنژاد، آزاد. (۱۳۹۰) امکان‌سنجی فنّی بهره‌گیری از نرم‌افزار گرین ‌استون برای ایجاد و توسعه‌ کتابخانه‌های دیجیتالی در ایران. پردازش و مدیریت اطلاعات، ۲۷ (۲)، ۷۵۹-۷۸۱.
3. حسن زاده، محمد؛ پاکنژاد، آزاد. (۱۳۷۸). گرین استون: نرم افزار کد منبع باز برای راه اندازی کتابخانه دیجیتال،  مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، ۲۰ (۱)، ۲۳۳.
4. سپهر، فرشته؛ شریفی نیا، علی اصغر. (۱۳۹۰). مطالعه تطبیقی نرم افزارهای کتابخانه دیجیتال کد منبع باز. دانش شناسی، ۴(۱۲), ۲۷-۴۰.

گردآوری: یوسف ماهرانی

مشخصات استناددهی به این مقاله
نویسنده‌(ها):	یوسف ماهرانی و مهدی امیرخانلو، زهرا میرزایی، مریم بدیعی، فاطمه محمد شریفی، زهرا ملک محمدی
عنوان مقاله:	نرم افزار رایگان گرین استون GREENSTONE راه حلی مناسب برای ایجاد کتابخانه دیجیتال
عنوان مجله:	کتابدار ۲.۰ – (عنوان لاتین: Kitābdār-i 2.0)
دوره مجله(Vol):	۶
شماره مجله(Issue):	۲
سال(Year):	۱۳۹۹
شناسه دیجیتال(DOI):
لینک کوتاه:	http://lib2mag.ir/11501