ارزیابی قابلیت های جستجوی پایگاه های اطلاعاتی فارسی

پایگاه اطلاعاتی یکی از شناخته‌شده‌ترین ابزارهای اطلاعاتی برای پژوهشگران، دانشجویان و کتابداران است. پایگاه‌ها یکی از بهترین و منسجم‌ترین منابع برای دسترسی به اطلاعات معتبر هستند به همین دلیل نقشی کلیدی در بازیابی اطلاعات مورد نیاز پژوهشگران و دانشجویان ایفا می‌کنند. نباید فراموش کرد که لازمۀ موفقیت در تحقق این نقش، کیفیت مطلوب تهیه و ارائۀ اطلاعات در پایگاه‌ها است. از آنجایی که تولید و سازماندهی اطلاعات در پایگاه‌ها، هزینه‌های سنگین و زمان بسیاری را به خود اختصاص می‌دهد، توجه به کیفیت ارائه و دسترس‌پذیری اطلاعات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.  پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی و غیرفارسی گوناگونی وجود دارند که از نظر هدف، نوع اطلاعات ارائه شده، نحوه و میزان اطلاعات،  تفاوت‌ها و شباهت‌های زیادی دارند. از این رو ابزارهای مختلفی برای ارزیابی و سنجش کارایی این پایگاه‌ها به وجود آمده است تا علاوه برمعرفی بهترین و کارآمدترین پایگاه‌ها به کاربران، نقاط ضعف و قوت آن‌ها را برای رفع نواقص احتمالی، آشکار کند. از آنجایی که یکی از اساسی ترین بخش های پایگاه های اطلاعاتی بخش مربوط به جستجو و بازیابی اطلاعات است، این مقاله سعی دارد با استفاده از ابزار ارزیابی پایگاه اطلاعاتی دانشگاهی[۱] به ارزیابی این بخش از مهم‌ترین پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی پرداخته و در نهایت به طور کلی سطح کیفی آن‌ها را در قیاس با پایگاه‌های غیرفارسی تعیین کند.

پایگاه‌های مورد بحث در این مطلب به شرح زیر هستند:

 معیارها و فاکتورهای ارزیابی این پایگاه‌ها در جدول زیر نمایش داده شده است. در این جدول عدد ۱ (یک) نشانۀ داشتن معیار و عدد ۰ (صفر)  نشان‌دهنده نبود معیار در پایگاه مورد نظر است:

 با توجه به داده‌های جداول، این پایگاه‌های اطلاعاتی از نظر معیارهای جستجو و نمایش اطلاعات در سطح کاملاً مطلوب قرار ندارند. از آنجایی که تنها گذرگاه‌های دسترسی و آگاهی از پیشینه‌ها و منابع اطلاعاتی تخصصی کشور پایگاه‌های اطلاعاتی هستند، ناکارامدی آن‌ها در ارائۀ اطلاعات نه تنها موجب هدر رفتن سرمایه‌های سازمان است، بلکه در گردش اطلاعات تخصصی بین پژوهشگران و دانشجویان اخلال ایجاد می‌کند. این درحالی است که پایگاه‌های اطلاعاتی غیرفارسی نظیر ابسکو[۲]، آی اس آی[۳]، پروکوئست[۴]، اینجینیرینگ ویلیج[۵] و … در این رتبه‌بندی نمراتی بین ۱۷ تا ۲۲ کسب کرده‌اند که نشان‌دهندۀ توجه تولیدکنندگان آن‌ها به کارآمدی هرچه بیشتر پایگاه‌های اطلاعاتی است. جنبه‌های دیگر پایگاه‌ها نظیر الگوها و مدل‌های سازماندهی، محیط رابط کاربری، استفاده از نظام‌های بازخوردی و راهنما، شیوه‌های دسترسی و پوشش‌های محتوایی یا زمانی نیز می‌توانند مبنای سنجش قرار گرفته و نتایج قابل توجهی را ارائه دهند.

نتایج این ارزیابی‌ها زمینۀ مقایسۀ بین پایگاه‌ها را به وجود می‌آورد تا کاربران را در انتخاب بهترین و کارآمدترین پایگاه در حوزۀ موضوعی مورد نظر خود یاری دهند. به طور مثال در بخش جستجو و دامنۀ موضوعی حوزۀ علوم انسانی و علوم اجتماعی پایگاه پژوهشگاه علوم انسانی نسبت به پایگاه مجلات تخصصی نور عملکرد ضعیف‌تری دارد. در بین پایگاه‌های اطلاعاتی با پوشش موضوعی گسترده، پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی نسبت به سایرین عملکرد مطلوب‌تری دارد. البته برای انتخاب یک پایگاه معیارهای مختلفی مدنظر قرار می‌گیرد و مطلوب است کتابداران به عنوان واسطه، کاربران خود را از قابلیت‌های مختلف پایگاه‌ها به صورتی قیاسی آگاه سازند تا بتوانند مناسب‌ترین پایگاه را با توجه به هدف و نیاز خود انتخاب کنند. نتایج ارزیابی‌ها می‌تواند نقاط قوت و ضعف پایگاه‌ها را مشخص کرده و زمینه‌ساز ایجاد و ارتقای کارآمدی آن‌ها شوند.

پانویس ها:

[۱] (ADAT(Academic Database Assessment Tool

[۲] Ebsco

[۳] ISI

[۴] proqust

[۵] Engineering village

نویسنده: نرگس ملکوتی اصل