خانه / آرشیو / دوره سوم (1396) / کتابخانه‌های نقشه – چالش‌هایی برای آینده

کتابخانه‌های نقشه – چالش‌هایی برای آینده

نکته: مقالات علمی – پژوهشی در مجله کتابدار ۲.۰ داوری نمی شود و با مسئولیت مترجم منتشر می گردد.
اگر از این ترجمه برای مقالات، پایان نامه‌ها و دیگر مطالب منتشر شده توسط شما، استفاده می شود لطفا نام مترجم را در رفرنس خود ذکر کنید و به رفرنس اصلی(لاتین) ارجاع مستقیم ندهید. (این کار از نظر اخلاق علمی صحیح نیست.)

کتابخانه‌­های نقشه چالش­‌هایی برای آینده

 چکیده:

گروه متصدی اطلاعات جغرافیایی و نقشه­­‌ها- مجیک[۱]– در سال ۲۰۱۴ به نمایندگی از طرف کتابخانه‌­های نقشه، آرشیوها و موزه­‌های نقشه، اطلس­‌ها و سایر نهادهای مرتبط به کار تهیه سنتی نقشه و نوع دیجیتالی آن شکل گرفت. ایده تشکیل این گروه به سال ۱۹۷۸ در شهر کپنهانگ دانمارک برمی­‌گردد جایی که ۱۸ شرکت‌کننده از ۹ کشور اروپایی تصمیم گرفتند تا گروهی دائمی برای تصدی مجموعه نقشه­‌های عمومی تأسیس کنند. از آن به بعد، کارشناسان متصدی نقشه در گالری‌ها، کتابخانه­‌ها، آرشیوها و موزه­‌ها از سرتاسر اروپا کنفرانس­‌های دو سالانه­‌ای را برگزار کرده‌­اند که به بحث وظایف کلیدی در اشاره به موضوع توسعه چنین مجموعه­‌هایی، همچون دسترسی و حفاظت از نقشه­ ها و اطلس­‌های آنالوگ و جدید رقومی، توسعه تشکیلات دیجیتالی، خدمات و فناوری‌های جدید و مدل‌های چند داده‌ای و استانداردهای تبادل داده­‌ها می­‌پردازد. در نتیجه رونق تهیه نقشه­‌های رقومی، مؤسسات نقشه‌­برداری در سال‌های اخیر تلاش زیادی برای متقاعد کردن گستره­‌ی متخصص جامعه کرده‌­اند تا لزوم ادامه­‌ی حیات این ساختار جدید را به‌ خصوص در کتابخانه­‌های ملی به رسمیت بشناسند. این موضوع در کتابخانه‌های ملی حائز اهمیت است زیرا استفاده از فناوری‌های رقومی که مؤثرترین راه را برای نمایش و دسترسی به میراث فرهنگی به دست می­‌دهد، برای ادامه حیات تشکیلات نقشه‌برداری ضروری است چرا که منبع بیشتر پروسه­‌های پژوهشی و آموزشی هستند و به دست طیف وسیع‌تری از کاربران نهایی می­‌رسند. این مقاله که برگرفته از همکاری و مساعدت آخرین کنفرانس­‌ها است، حساس­‌ترین مسائل کاربردی مجموعه نقشه­‌ها را بیان خواهد کرد.

لغات کلیدی: کتابخانه‌­های نقشه، مجموعه نقشه­‌های دیجیتالی، نگهداری نقشه، میراث نقشه‌کشی

مقدمه:
گروه تصــدی اطلاعـات جغرافیـایی و نقشه‌­ها– مجیک در سال ۲۰۱۴ به نماینــدگی از طرف بانک­‌های (کتابخانه) نقشه، آرشیوها و موزه­‌های نقشه، اطلس­‌ها و سایر نهادهای مرتبط به کار تهیه شکل گرفت. ایده تشکیل این گروه به سال ۱۹۷۸ در شهر کپنهاک دانمارک برمی­‌گردد جایی که ۱۸ شرکت‌کننده از ۹ کشور اروپایی تصمیم گرفتند تا گروهی دائمی برای تصدی مجمــوعه نقشه‌­های عمومی تأسیس کنند. جلسه بعدی در پاریس در سال ۱۹۸۰ در کتابخانه ملی فرانسه برگزار شد. تصمیم شرکت‌کنندگان تأکید بر این بود که گروه نقشه‌کشی داده­‌ها[۲] می­‌تواند بخشی از انجمن اروپایی کتابخانه‌های تحقیقی باشد. این گروه تا سال ۲۰۱۲ تحت نظر حامیان خود به فعالیت ادامه داد. در این کنفرانس­‌های دو ساله کارشناسان متصدی نقشه در گالری‌ها، کتابخانه­‌ها، آرشیوها و موزه­‌ها به بحث پیرامون وظایف کلیدی به‌منظور توسعه مجموعه پرداختند. کنفرانس آخر گروه در سال ۲۰۱۲ در بارسلونا با حضور ۶۲ شرکت‌کننده از ۲۱ کشور مختلف برگزار شد. مدیریت این نوع کتابخانه‌­ی نقشه، به مأموریت‌ها، تصاویر موجود و استراتژی­‌های محل استقرار این مؤسسات بستگی دارد. برای مثال نوع کتابخانه (ملی، دانشگاهی، عمومی، پژوهشی، تخصصی) و نوع نقشه­‌های موجود در آن مهم هستند.

پیشرفت شگرف در تهیه رقومی نقشه، که به نوبه خود تعاریف مفهومی نقشه (نقشه واقعی یا مجازی، بنیادی یا منطقه‌­ای (مولرینگ[۳] ۲۰۰۷)) را گسترده می­‌کند، باعث تغییر فهم ما، جریان کار و فعالیت­‌های استاندارد کتابخانه­‌های نقشه و سایر حوزه­‌های مرتبط نظیر توسعه مجموعه، کنترل تاریخچه (کتاب‌شناسی)، استفاده پایدار، حفظ اطلاعات و بایگانی شده است. این امر، همان‌طور که از عنوان کنفرانس­‌های اخیر مشهود است، کتابخانه نقشه‌­ها را در موقعیتی قرار داده تا به دنبال تعریف هویت جدیدی برای خود باشند (نقل از مور[۴]، ۲۰۰۸؛ براک، ۲۰۱۰؛ مونتانر[۵]،۲۰۱۲): عناوینی چون: «مکان‌یابی اطلاعات جامع کتابخانه نقشه (شهر لیوبلیتا اسلوانی ۲۰۱۴)»، «کتابخانه نقشه­‌ها در جهان در حال تغییر (بارسلونا[۶]، ۲۰۱۲)»، «یک کتابخانه نقشه به عنوان مرکز اطلاعات نقشه­‌برداری (تالین ۲۰۱۰)» و بالاخره «آینده کتابخانه نقشه و کتابدار نقشه (آمستردام ۲۰۰۸)».

استفاده از فناوری‌های رقومی که مؤثرترین راه را برای نمایش و دسترسی به میراث فرهنگی به دست می‌­دهد، برای ادامه حیات تشکیلات نقشه‌­برداری ضـروری است چرا که منبـع رجـوع بیشتر پروسه‌­های پژوهشی و آموزشی هستند و به دست طیف وسیع‌تری از کاربران نهایی می­‌رسند. مـــدل­‌های چند داده‌­ای و استانداردهای تبادل داده­‌ها باید تقاضاهای کاربران را به مؤثرترین و کارآمدترین روش برآورده سازند و نتایج تحقیق به‌صورت واضح و چند لایه‌­ای بیان شود.

دسترسی و نگهداری نقشه­‌ها و اطلس­‌های رقومی تولید شده ازجمله مسائل خاص ضروری است که نیاز به پاسخ­‌های نهایی و قطعی دارند.

توسعه مجموعه دیجیتالی، خدمات و فناوری‌های­ جدید:
از اواخر قرن بیستم حجم انبوه پروژه­‌های رقومی‌­سازی اسناد میراث فرهنگی موجود در کتابخانه‌­ها، آرشیوها و موزه‌­ها – که خروجی آن تعداد بی‌شماری نقشه‌­های رقومی با نوع بیشتر از تصاویر ساکن است- در حال ورود به فـــاز جدیدی از تغییر شکل هستند: یعنی ماهیتی پویا، تعاملی و ارزش افزوده‌­تر یافته‌­اند که به نوبه خود امکان تحقیقات عمیق بیشتری را به دست می­‌دهند.

زمین مرجع ساختن[۷] نقشه‌­های تاریخی امروز یک استاندارد ضروری در مجموعـــه تشکیــلات نقشه‌­های رقومی شده است. این موضوع مزایای مهم زیادی را برای کتابخانه‌­ها و بایگانی‌­ها در ارائه شیوه­‌های جدید برای درک محتوای نقشه­‌های قدیمی به ارمغان آورده است برای مثال امکان مقایسه یا هم‌پوشانی با دیگر نقشه‌­ها و داده‌­های فضا مرجع، یا امکان ارائه از طریق نرم‌افزارهای میانجی بهتر و آشناتر.

ارائه اولین نقشه زمین مرجع در گروه تصدی نقشه در اروپا از طریق سایت کتابخانه مرارین در سال ۲۰۰۹ بود که به عنوان اولین خروجی فناوری کلوکان در راه‌­اندازی اولیه سیستم متصل به شبکه درزمینهٔ مرجع ساختن تولید شد. در سال ۲۰۱۱ پروژه اصلی در ادامه پروژه دیگری بنام تیمپ[۸] دوباره توسعه یافت که نتیجه آن رسیدن فناوری زمین مرجع ساختن به دو موسسه دیگر در جمهوری چک بود: دانشگاه ماساریک و دانشگاه چارلز در شهر پراگ. (نقل از فلیت و دیگران[۹]، ۲۰۱۲). بـایگانی ملی زمین مرجع هلند در اکتبر ۲۰۱۰ راه‌­اندازی شد و طی آن ۶۵۰ نقشه از زمین­های پست جنوب هلند در کمتر از ۱ ماه توسط تیمی متشکل از ۱۰ داوطلب زمین مرجع شدند. هم‌زمان ۱۰۰۰ نقشه قدیمی اسکاتلند در مجموعه نقشه کتابخانه ملی اسکاتلند[۱۰] و دیگر مجموعه­‌های نقشه‌­ای نیز زمین مرجع شدند. تعداد زیادی از نقشه­‌ها از جمله نقشه کشور، پلان شهرها، چارت‌های ساحلی و نقشه­‌های کاداستر در سال‌های بین ۱۵۸۰ تا دهه ۱۹۲۰ در برگرفته شدند. (نقل از فلیت و دیگران، ۲۰۱۲) با ارتقا نسخه فناوری موجود در کتابخانه­ ملی اسکاتلند ۲۰۰ نقشه بیشتر نیز کار شد و دسترسی کاربران در این کتابخانه به نقشه­‌های تاریخی آنلاین با اجرای پروژه‌­های بیشتر بهبود یافت پروژه‌­هایی نظیر نقشه­‌های تاریخی «ای پی ای» در بریتانیای کبیر، که به هرکس و در هر جا امکان دسترسی به یک نقشه تاریخی زمین مرجع و قابل زوم در وب‌سایت خود و مشاهده جغرافی­‌های شهری را می­‌دهد.

کتابخانه بریتانیا پروژه­‌ای را برای زمین مرجع کردن نقشه‌­های تاریخی اسکن شده خود به روش نظرخواهی مردمی به سال ۲۰۱۱ با همکاری فناوری‌­های کلوکان شروع کرد تا این ابزار آنلاین را به‌صورت خاص شده در اختیار مشتریان خود بگذارد. به این منظور از سال ۲۰۱۲ روی‌هم‌رفته تعداد ۸۰۰۰ نقشه زمین مرجع شده و در ۵ انتشار عمومی در دسترس قرار گرفت. جدیدترین انتشار متعلق به جولای ۲۰۱۴ شامل ۳۲۲۰ نقشه برگرفته از کتاب‌های رقومی شده قرن ۱۹ است. عکس‌­ها در دسامبر ۲۰۱۳ به فلیچ کامنز[۱۱] فرستاده شد و سپس از طرف عموم برچسب‌گذاری گردید تا تعیین شود که کدام‌یک نقشه هستند. لذا این مجموعه سطح بالایی از تعامل عمومی را نشان می‌دهد. (پروژه زمین مرجع ساختن کتابخانه بریتانیا سال ۲۰۱۵)

علاوه بر این‌ها موسسه زمین‌شناسی و تهیه نقشه کاتالونیا[۱۲] نیز تعداد زیادی از نقشه‌های تاریخی رقومی شده را با استفاده از این فناوری مرجع دهی و پروژه­‌های مردم محوری زمین مرجع کرده است. در می ۲۰۱۲ نیز ۱۰۰۰ نقشه نسخه دستی و چاپی و عکس‌­های هوایی در کمتر از ۲۰ روز توسط ۸۰ داوطلب زمین مرجع شدند. در حال حاضر در کتابخانه نقشه، تقریباً ۲۰۰۰ نقشه زمین مرجع شده با نظرخواهی عمومی (۲۰۱۵) وجود دارد. کتابخانه نقشه موسسه زمین‌شناسی و تهیه نقشه کاتالونیا حاکی از اجرای یک عملکرد همه بعدی و پیچیده در نمونه کتابخانه­‌های خاص نقشه است. امتیاز خاص آن (بر اساس آنچه از چشم‌­انداز سایر کتابخانه­‌ها دیده می‌­شود) یعنی بخش جداناپذیر بودنش از نهاد نقشه­‌برداری باعث می­‌گردد تا رشدی مؤثر و کارآمد از سمت تیپ کتابخانه­‌ای کلاسیک و خطی نقشه­‌ها به سمت مرکز اطلاعات جغرافیایی بودن داشته باشد. این کتابخانه در تمامی ابعاد پاسخگوی درخواست­‌های کاربران فعلی، از دسترسی غنی به نقشه‌­های تاریخی زمین مرجع شده‌­­­­­­­ی رقومی و عکس‌­ها تا اطلس‌­های رقومی شده و نیز کتاب‌های ارجاع داده شده به جغرافیا و کارتوگرافی و بایگانی­‌ها است. این کتابخانه همچنین بخشی جداناپذیر از زیر ساختار داده‌­های فضای کاتالونیا (ایدس)[۱۳] با ۳۴۶۲ نقشه است که خروجی­‌های ۴ مجموعه نقشه عمومی هستند. از زیر ساختار داده‌­های فضایی[۱۴] که در شبکه کاتالونیا ادغام شده است برای تحقیق، موقعیت­‌یابی و آنالیز یافته‌ها و اتصال با اطلاعات زمین و خدمات استفاده می­‌شود (نقل از روست و دیگران[۱۵]،۲۰۱۵) این زیر ساختار پایه­‌ی کشف داده­‌های فضایی، ارزیابی آن‌ها و استفاده از آن توسط انواع مختلف کاربران چه عمومی، تجاری، آکادمیک، دولتی و چه بخش شهروندی و نمایش نتایج و ناوبری است.

نمایش نتایج و سایت نوردی از جمله مشکلات بزرگی است که در حوزه سیستم­‌های اطلاعات کتابخانــه­‌ای مطرح است. وجود نرم­‌افزارهای قدیمی و استفاده طاقت برنده از کاتالوگ­‌های کتابخانه‌­ای اغلب در طی سال‌های گذشته مورد انتقاد بوده است. جستجوی مطالب و مواد نقشه‌برداری در کتابخانه­‌های قدیمی با خروجی کاغذ محور-هر چند آنلاین- در سیستم­‌های دسترسی عمومی همیشه ناکافی بوده است. یکی دیگر از مشکلات بیان سؤالات به‌صورت فرمولی شده در کنار استفاده از کاتالوگ‌ها و فهرست­‌های ناقص و ناکافی اسامی جغرافیایی است و کلمات قابل استفاده برای آن‌ها گویایی شرح ابعاد فضایی مواد نقشه را ندارد. لذا مطالب کارتوگرافی با بعد فضایی و اسامی جغرافیایی همچنین مبهم بوده و مستعد تغییر هستند (نقل از اوهرلی و دیگران، ۲۰۱۱).

در این ارتباط داشتن یک «سیستم جستجوی جغرافیایی شبکه محور» به نظر یک‌راه حل مناسب می­‌رسد. در کشور سوئیس در پرتال ویژه تحقیق نقشه با نصب امکان «ژئوسرچ – تحقیق زمین مرجع» بر اساس کتابخانه­‌ها، بایگانی‌ها و مؤسسات دولتی بنام «پرتال نقشه­‌های سوئیس»-که تحلیل و مختصات حوزه مارک ۲۱ فیلد ۰۳۴ را در بردارد-کار مشاوره نقشه­‌های دیجیتــالـی از داده­‌های داخلی و عمومی توسعه یافته است. در سوئیس ایده آسان‌یابی کردن نقشه­‌ها به کمک مختصات جغرافیایی از زمان ترجمه‌ی سوئیسی آی اس بی دی (سی‌ام)[۱۶] در سال ۱۹۸۶ مطرح بوده است. در سال ۱۹۹۵ ثبت مختصات اجباری شد که نقشی کلیدی در موفقیت موتور ژئوسرچ در پرتال ملی نقشه دارد (نقل از اوهرلی و دیگران[۱۷] -۲۰۱۱). این نقشه یاب از متاکاتالوگ های سوئیسی بنام اختصاری «سوئیسبیبل»[۱۸] استفاده می‌­کند و بیس کارکرد آن نرم‌افزار جستجوگر «مپ رنک»[۱۹] از طرف فناوری کلوکان است. موتور جستجوی مپ رنک بیس کار پرتال «اولد مپز آنلاین»[۲۰] است که درگاهی بسیار راحت برای جستجوی چندین هزار نقشه تاریخی از مجموعه ۲۱ کتابخانه در سراسر جهان است.

امکان دسترسی فضایی به میراث نقشه محصول دیگری بنام «کارتومندی»[۲۱] دارد که وب‌سایتی با فهرست بین­‌المللی جمعی است (کارتومندی ۲۰۱۵). «مرکز علوم انسانی مدیترانه»[۲۲] شبکه‌­ای باز با فهرست جمعی ایجاد نموده است که مرجع دهی نقشه‌­های کلیدی را یکسان می‌­کند به‌خصوص سری‌های چند برگه‌­ای را با مشارکت کتابخانه­‌های که دارای اندکس گرافیکی تعاملی هستند. این سیستمی بسیار مفید برای یک‌جا آوردن اطلاعات نقشه‌­ای پراکنده است که درعین‌حال امکان واردسازی یا ارسال داده­‌ها را نیز به دست می­‌دهد. این سیستم جایگزین فهرست‌های موجود نیست بلکه آن‌ها را با در اختیار گذاری امکان مدیریت اسناد از طرف مناطقی که ارائه‌کننده آن هستند، کامل می­‌کند.

 «کارتومندی» به کار ارتقاء میراث نقشه اختصاص دارد و در آغاز برای جلب رضایت کتابخانه­‌ها دانش آموزان و دانشجویان طراحی شد. این سیستم امکان ارتباط نرم­تر بین کاربران نقشه و مؤسساتی را که اداره کننده این میراث هستند فراهم می­‌کند و در عین حال می‌­تواند ضمن توسعه بیشتر به سمت پرتال شدن با دامنه‌ای از قابلیت‌های اجرایی حرکت کند. (آرنود[۲۳] ۲۰۰۸ و ۲۰۱۴).

بیشتر کتابخانه‌­های ملی نقشــه از گذشتــه تـا بـه امروز به قصد بهبود نگهداری فنی از برگ نقشه­‌های رقومی شده و به منظور افزایش کاربرد میراث نقشه در اهداف آموزشی و تحقیقاتی (و پر کردن شکاف‌­های مالی) به دنبال انجام پروژه­‌های همکاری با دانشگاه‌ها بوده‌­اند. کتابخانه شهری برلین[۲۴] به عنوان تأمین‌کننده محتوای اطلاعاتی طی سه پروژه در سال‌های اخیر با آکادمی­‌ها و نهادهای منطقه‌­ای تهیه نقشه همکاری داشته است:

۱- پروژه اطلس «ونکر» که امکان مقایسه نقشه­های زبانشناسی آلمان پیرامون سال ۱۹۰۰ را با استفاده از لایه­‌های تکنیکی فراهم می‌­کند.
۲- پروژه ایجاد نقشه‌­های یکپارچه از نقشه‌­برداری توپوگرافی ساکسون که به‌طور رایگــان در اطلس­‌های رقومی ساکسونی در دسترس است و بالاخره
۳- پروژه نقشه‌­های زمین مرجع شده از اولین نقشه­‌برداری «پروس» توسط «شماتو» (۱۷۶۷-۱۷۸۷) برای تعیین منطقه­‌های جنگلی (نقل از کروم، ۲۰۱۴). به همین ترتیب دپارتمان نقشه در کتابخانه ملی «شچنی»[۲۵] طی همکاری با چند دانشگاه در مجارستان سعی نموده است تا ماهیت خود را به یک مرکز مرجع و اطلاعات زمینی تغییر دهد. (نقل از کیس و دیگران، ۲۰۱۵).

از طرف دیگر کتابخانه­‌های دانشگاهی نقشه با مجموعه­‌های نقشه‌­ای خود پشتیبان دروس آموزشی و فعالیت‌های تحقیقاتی هستند و امکانات مختلفی را برای مراجعه به نقشه‌­های رقومی و مشاوره گیری از آن‌ها از طریق پایگاه‌ها، پرتال‌­ها و محیط‌های کاری داخلی یا عمومی به دست می‌­دهند.

وجود مستندات جغرافیایی با ماهیت عکاسی تأکید بر اهمیت و غنی بودن مجموعه عکس­‌های هوایی ذخیره شده در کتابخانه­‌ها است. مثلاً امکان دسترسی به‌عکس هوایی «دانمارک از آسمان- قبل از گوگل» یک ابزار کاربردی تعبیه‌شده در کتابخانه سلطنتی دانمارک است که عکس‌­های هوایی دانمارک را که قبل از سال‌های ۱۹۲۳ سفارش تهیه شده بودند، نشان می­‌دهد. چون ابرداده اصلی برای تضمین دقت مختصات زمینی عکس‌های تکی کافی نبودند، به عموم امکان مداخله به‌عنوان ضمانت موقعیت محلی داده شد. (دوپونت ۲۰۱۲).

در مجموعه‌­های خاص سایت وگنیگن[۲۶] نیز چندین مجموعه از عکس­‌های هوایی وجود دارد. دو مجموعه به‌صورت دیجیتالی در دسترس هستند: عکس­‌های هوایی «ار ای اف»[۲۷] از سال ۱۹۴۳ تا ۱۹۴۷ و «گربلین»[۲۸] از سال ۱۹۳۹. عکس­‌های هوایی آر ای اف از طریق ژئوپورتال اینترنتی واگنینگن در دسترس هستند. عکس‌­های هوایی در متن یک زمینه جغرافیایی و از طریق جستجوی یک منطقه در نقشه، یا با موقعیت، یا مختصات پرواز، شماره پرواز و یا حتی اسم خلبان قابل بازیابی هستند. (نقل از ورهلست و میسل ۲۰۱۲).

یک نمونه عالی از اینکه چگونه یک کتابخانه نقشه­‌ای می‌­تواند مرکز تمام فعالیت‌های تحقیقی گذشته و مبدأ هماهنگ‌سازی تحقیقات آینده، نگهداری، نشر و مجری نوعی نمایشگاه سیار ممکن باشد، تحقیقی بود که طی تحقیقات «کاف مپ» با هماهنگی کتابخانه نقشه بودلیان[۲۹] انجام شد.«کاف مپ» در بریتانیای کبیر یکی از مهم‌ترین گنجینه­های مساحی و فرهنگی کتابخانه بادلین از سال ۱۳۶۰ است و همواره نقش محور را در تشویق تحقیقات چند شاخه­‌ای در حوزه عملکرد و تاریخچه محتمل نقشه‌­ها بر عهده داشته است.

نقش این کتابخانه در ترفیع «کاف مپ»[۳۰] موارد زیر بوده است:

  1. نگهبانی و تولی منابع
  2. مشخص‌کننده پتانسیل منابع
  3. تسهیل‌کننده بهره‌برداری از منابع
  4. قطب شبکه (مرکز فعالیت شبکه)
  5. منتشرکننده اطلاعات (ن.میلا،۲۰۰۸)

توصیف منابع نقشه مدل‌های متا دیتا
تغییر شکل فهرست‌های سنتی و روند فهرست‌نویسی به‌واسطه ورود داده­‌های متادیتا به گستره وسیع هستی، امری ضروری برای ادامه حیات کتابخانه‌­ها در عصر دیجیتال است.
فدراسیون بین‌­المللی انجمن‌­ها و مؤسسات کتابداری (ایفلا)[۳۱]، یک نهاد بین­‌المللی پیشرو است که مظهر علایق کتابخانه‌­ای، خدمات اطلاعاتی و کاربران آن‌ها است. این نهاد طی ۵۰ سال اخیر استانداردهای بسیار زیادی را در تمامی زمینه‌­های مربوط به کتابخانه­‌ها و خدمات تولید و ارائه کرده است. هر استاندارد ارائه شده از طرف ایفلا حاکی از اتفاق‌نظر عمومی در پذیرش اصول و راهبردهای جاری و بهترین نمونه یا اقدامی که می‌توان برای یک فعالیت یا خدمت ویژه داشت، است.

این فدراسیون به‌طور کلی از واژه «استانداردها» برای اشاره به انواع مدارک زیر استفاده می­‌کند:

  • مدل‌­های مفهومی
  • قواعد توصیف منابع
  • کدهای فرمت دیجیتالی
  • رهنمودها (مدارکی هم چون دستورالعمل­‌ها، پیشنهاد‌ها و مدل شیوه‌­های اجرایی مورد ترجیح)
  • بهترین شیوه (مدارکی همچون روندها و تکنیک‌های متکی بر تجربه و تحقیق (ایفلا ۲۰۱۵)

مدل‌های مفهومی
«اف آر بی آر (ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتاب‌شناختی)»[۳۲] یک مدل مفهومی «ماهیت مرتبط» است که کار بازیابی و دسترسی آنلاین کاربران را با حفظ دیدگاه کاربر به فهرست‌های کتابخانه­‌ای و پایگاه داده‌­های کتاب‌شناسی مرتبط می­‌کند. در واقع این مدل نوعی نگرش فلسفی بهداشتی­‌تر (از نظر روحی و روانی و اجتماعی) به کار بازیابی و دسترسی دارد چرا که این ارتباطات بین چیستی­‌ها (ماهیت‌­ها) است که لینک لازم را برای هدایت نوردی در ارتباطات سلسله مراتبی به دست می‌­دهد. «اف آر بی آر» بر اساس روابط خرد و کلان بین چیستی­‌ها ساخته شده است. در واقع این روابط است که وسیله آشکار کردن لینک بین یک چیستی با دیگری می‌­شود و بنابراین ابزاری می‌شود برای کمک به کاربر تا در عالمی که در یک پایگاه داده کتاب‌شناسی یا فهرست‌ها وجود دارد رهنوردی کند. البته نمونه­‌های از این نوع روابط در دست گذاشته شده است ولی محدودیتی به روابط هم‌ارز یا مشتق شده یا توصیفی وجود ندارد. این مدل بسیار حائز اهمیت است زیرا از استانداردهای فهرست‌نویسی خاص مانند «قواعد فهرست‌نویسی آنگلو-آمریکن، ویرایش دوم»[۳۳] یا «استاندارد بین‌المللی توصیف اطلاعات کتاب‌شناختی»[۳۴] متفاوت است.

قوانین توصیف منابع
استاندارد بین­‌المللی توصیف اطلاعات کتاب­‌شناختی (آی اس بی دی) مجموعه‌­ای از قوانین مربوط به نحوه شرح داده‌­های کتابشناسی در فرم استاندارد و قابل خوانش بشری، به‌خصوص برای استفاده در فهرست‌های کتابخانه­‌ای و کتاب‌شناسی‌­ها، است. یکی از اهداف اصلی «آی اس بی دی» ارائه یک فرم استاندارد از شرح پایگاه داده‌­های کتاب‌شناسی بود تا راه تبادل بین‌المللی رکوردها امکان‌پذیر شود. در واقع «ای اس بی دی» شرایط لازم برای توصیف یا شناسایی منابع کارتوگرافی (نقشه)[۳۵] را مشخص می­‌کند. (نقل از مک گری ۲۰۰۱)

کدهای فرمت دیجیتالی
استانداردهای «مارک (فهرست‌نویسی قابل خواندن به‌وسیله ماشین)»[۳۶] مجموعه­‌ای از فرمت‌­های دیجیتالی برای توصیف آثار فهرست‌نویسی شده در کتابخانه­‌ها هستند. این فرمت­‌ها استانداردهای ملی تدوین‌شده برای توزیع داده‌های کتاب‌شناسی (کتب مرتبط) هستند و در حال حاضر چندین نسخه از آن در حال استفاده است. غالب‌ترین آن‌ها نسخه شماره ۲۱ است که در سال ۱۹۹۹ در نتیجه هماهنگ‌سازی فرمت­‌های «مارک» آمریکایی و کانادایی و «یونی مارک (فهرست‌نویسی ماشین خوان جهانی)»[۳۷] تدوین شد و اکنون به‌طور وسیع در اروپا استفاده می‌­شود. مارک اطلاعات مرتبط به آیتم‌­های کتاب‌شناسی را انتقال می‌­دهد نه محتوای کتاب‌ها را یعنی در واقع استاندارد انتقال ابرداده است نه استاندارد محتوا. آنچه که به‌ویژه برای فهرست نگاران اهمیت داشت این بود که حوزه­‌هایی برای توصیف منابع نقشه‌­ای تدوین کنند یعنی همان نسخه استاندارد «مارک ۲۲۵» که داده‌­های مختصاتی، سیستم‌­های تصویری و مقیاس‌ها را جمع‌­آوری کرده است. آینده ایــن فرمت­‌ها یک مسئله قابل‌بحث میان کتابخانه‌­ها است. از یک طرف، فرمت‌­های ذخیره‌سازی تقریباً پیچیده هستند و بر اساس فناوری‌های قدیمی شکل گرفته‌­اند و از طرف دیگر هیچ‌گونه فرمت کتاب‌شناسی جایگزینی با یک سند هم‌ارز به‌صورت تک‌به‌تک وجود ندارد.

وجود میلیاردها نسخه از مدارک «مارک» (که بیش از ۵۰ میلیون آن‌ها تنها متعلق به کنسرسیوم است) در ده‌ها هزار تک کتابخانه خود باعث رکود می‌­شود. لذا کتابخانه کنگره طرح مهمی بنام «بیبفلیم»[۳۸] به معنی «چارچوب کاری کتاب‌شناختی» را شروع کرده است که هدف اصلی آن تأمین نسخه­‌های جایگزین برای مارک­‌هاست که در آن داده­‌ها تک‌به‌تک در مقیاس بزرگ‌تر و راحت­‌تر در فهرست‌های متعدد ارائه می­‌شوند.«آر دی آی»[۳۹] یا «استاندارد توصیف و دسترسی به منابع» یک روش جدید در فهرست‌نویسی استاندارد است که برای جایگزین شدن با قوانین رایج فهرست‌نویسی آنگلوامریکن توسعه یافته است.«آر دی آی» این ظرفیت را به کتابخانه می­‌دهد تا به‌طور اساسی شیوه­‌های ایجاد و استفاده از داده­‌های خود را تغییر دهند. این کد جدید از طریق اف آر بی آر اف[۴۰] اطلاع داده می‌شود و تصور می­‌شود که چارچوب انعطاف­‌پذیرتر و مناسب‌­تری برای استفاده در محیط‌­های دیجیتالی باشد. قوانین «آر دی آی» در جولای ۲۰۱۰ چاپ شد و در حال حاضر در دسترس است و کتابخانه­‌های خاصی شروع به استفاده از آن‌ها در جریان کاری رایج خود کرده­‌اند. (ویکی‌پدیا، ۲۰۱۵)

در مقایسه با پاسخگویی کند مؤسسات «جی ال ای ام»[۴۱] به دلیل نشست­‌های گسترده‌­ای که (علت آن برای رسیدن به‌اتفاق نظر تمامی اعضا و در) جهت طراحی و اجرا فرمت‌­ها و استانداردهای منعطف­‌تر و راحت­‌تر برای کاربر بود، کنسرسیوم‌های جدید و مختلفی دست به ارائه استانداردهای فهرست‌نویسی زدند.

مثلاً «از ابرداده‌های دوبلین کر[۴۲] که حاوی ۱۵ سری اصلی از واحدهای معنایی کلاسیک از متادیتاها است (و در پوشش‌دهی عناصر منابع تهیه نقشه، تعریف گر موضوع مرجع فضایی منابع یا اطلاق دهی فضایی منابع هستند) می­‌توان برای اهداف مختلفی از توصیف منابع ساده گرفته تا ترکیب لغات حوزه متادیتا با استانداردهای مختلف متادیتا استفاده کرد یا مثلاً برای امکان تبادل ناهمگون واژگان متادیتا در برنامه» کلود دیتا لینکد[۴۳]«و یا در برنامه» تبادلات شبکه‌­ای معنا محور[۴۴]«(ویکی‌پدیا، ۲۰۱۵). علم معناشناسی مرکز دوبلین توسط گروه حرف‌ه­ای بین‌­المللی و منظم کتابخانه و علوم کامپیوتر و گروه کدگذاری، موزه‌­ها و سایر زمینه‌­های مرتبط چاپ و نگهداری شد.

«مدل داده­‌های اروپایی»[۴۵] طراحی شد تا جایگزین «عناصر معناشناسی اروپایی[۴۶]» شود و اولین سری از منابع داده‌­ها بود که اهداف میراث فرهنگی را همانند دوبلین بیان می­‌کردند. در واقع «ای دی ام» اروپا را مجبور کرد تا خود را با محیط داده‌­های شبکه شده سازگار کندو پاسخگوی نیازهای اصلی «ای دی ام» باشد، از جمله:

  • تمایز بین آیتم­‌ها (نقاشی، کتاب و ارائه دیجیتال‌­های آن‌ها)
  • تمایز بین یک آیتم و توصیف داده‌­های چندگانه
  • اجازه به درک کامل ثبت­‌های چندتایی برای یک آیتم یکسان که ممکن است شامل بیانیه‌­های متناقض باشد.

سطح پیچیدگی داده‌­های ای دی ام در مقایسه با داده­‌های جمع­‌آوری شده فعلی در اروپا بسیار بالا است (۲۰۱۵) و تمام فرمت‌­ها شامل حوزه‌­هایی برای پردازش منابع نقشه­‌کشی دیجیتالی و آنالوگی در سطوح مختلف دقت و پیچیدگی می‌­باشند.

منابع نقشه‌کشی دیجیتالی تولید شده و جمع کثیری از معماها:
فناوری‌­هـای تهیـه نقشه‌­ی اینترنتی امروزه به‌قدری گسترده شده­‌اند که به هر کسی امکــان می­‌دهند تا از هر جایی که هست نقشه یا اطلس رقومی خود را بسازد. آژانس­‌های متعدد دولتی و غیر دولتی، شرکت­‌های خصوصی، گروه­‌ها یا سازمان­‌های علاقه­‌مند هم این امکان را قبول کرده‌­اند و به اجرا گذاشته‌­اند. در نتیجه تنوع نقشه‌­های دیجیتالی تولید شده در این روش و به اتکا عملکردهای تعاملی به دست می‌­دهد باعث گردیده تا تنگناهایی در کار کتابخانه­‌های نقشه ایجاد بشود، در اینجا دو مشکل کلیدی وجود دارد:

  1. مشکل مربوط به توسعه مجموعه و امکان ردیابی مسیرتولید نقشه‌ی دیجیتالی و اطلس­‌ها (به‌خصوص در مراحل اولیه فهرست‌نویسی)
  2. مشکل بایگانی و حفاظت از آیتم‌­های نقشه­‌های رقومی که در فرمت‌­های مختلفی هم به چاپ رسیده است.

از آنجایی که سهم بزرگی از نقشه­‌های دیجیتالی و اطلس‌ها خارج از جریان چاپ سنتی و بدون اطلاع‌رسانی عمومی منتشر می‌­شوند واردکردن آن‌ها به مجموعه فعالیت‌های گسترش نقشه بسیار سخت است و امکان از دست دادن آن‌ها وجود دارد.

ردیابی مسیر تولید نقشه­‌های دیجیتالی به روش‌های مختلفی امکان‌پذیر است و بیشتر به سیاست مؤسسات در توسعه مجموعه و فهرست‌نویسی آن‌ها بستگی دارد. انتخاب کتابخانه‌­ها می‌­تواند این باشد که مثلاً صفحات وب را فهرست کنند یا پی‌دی‌اف‌ها را، یا فرمت‌های دیگری را مستقیماً در فهرست پیوسته خود، یا از روش هزینه بندی یا تجاری‌سازی محصولات خود استفاده کنند نظیر «لیب گاید»[۴۷] که یک برنامه میانجی و مشاور کتابخانه­‌های نقشه‌ای است که در کار گردآوری و یکجا سازی منابع نقشه‌ای است، یا مثلاً سیاست روش رایگان نقشه باشد مثل برنامه میانجی «پوکت» یا «پین ترست»[۴۸] (نقل از نولان و دیگران[۴۹]، ۲۰۱۴).

برای کتابخانه­‌های خاص نقشه، کتابخانه­‌های تحقیقاتی و یا دانشگاهی که هدف اصلی‌شان خدمت‌رسانی به روندهای آموزشی و تحقیقاتی است این مشکلات بسیار تأثیرگذار و مهم است و مجبورند که به‌طور سریع و کارآمد به آن واکنش نشان دهند.

بایگانی و حفاظت از نقشه‌­های تولیدشده دیجیتالی همواره یک چالش جدی بوده است چراکه فرمت استانداردی برای آن وجود ندارد. بنابراین هر نهاد مسئول برای بایگانی و ضبط این موارد باید آماده‌ی اجرای تنوعی وسیع از تکنیک‌­های ممکن برای ذخیره‌سازی و نگهداری از نقشه‌­های دیجیتالی و اطلس­‌ها، با تضمین اطمینان از دسترسی نسل‌های آینده به آن‌ها و حفظ محتویات آن‌ها، باشد. (نقل از نولان و دیگران، ۲۰۱۴)

کتابخانه‌­های ملی به‌عنوان مؤسسات میراث فرهنگی تابع قانون «حقوق واسپاری» هستند. دامنه‌­ی این قانون در این موضوع خاص به‌طور دائم بسط داده شده است تا با بالاترین حد ممکن شامل تمامی مطالب و خلاقیت مطرح در این تکنیک­‌های جدید و تمام محتویات نقشه‌­های رقومی تولید شده (نه در تمامی فرم‌ها) را تحت پوشش قرار دهد. در بسیاری از کتابخانه­‌ها، نقشه‌­های دیجیتالی تولید شده و اطلس‌­ها با دیگر مجموعه‌­های کتابخانه‌­ای دیجیتالی یا واحدهای بایگانی دیجیتالی موجود یکسان نیستند. اغلب اوقات دسترسی به نقشه‌های رقومی تولید شده ملی به علت کمبود تجهیزات تکنیکی، ظرفیت پایین ذخیره‌سازی، بزرگ بودن مقیاس داده­‌ها و بودجه کم کتابخانه‌­ها در محدوده­‌ی مؤسسات تحقیقات ملی باقی می­ماند.

بنابراین می­‌توانیم این نتیجه‌گیری را کنیم که سؤالات مرتبط با نگهداری نقشه­‌های رقومی از بسیاری لحاظ بدون جواب باقی می­‌مانند و برای سؤالاتی از این قبیل که چه چیزی بهتر است که جمع‌آوری شود، در چه جریانی جمع­‌آوری گردد، چه کسی مسئول بایگانی است و چطور دسترسی ادامه‌دار فراهم گردد، پاسخی وجود نخواهد داشت.

نتیجه‌گیری
وظیفه اصلی کتابخانه­‌های نقشه این است که میراث نقشه­ ای بشر را (در تمامی اشکال آن) به صورتی گویا و مؤثر در محیطی رقومی در دسترس نسل جهان امروز و فردا قرار دهند. برای رسیدن به این هدف، تلاش­‌های زیادی قابل اجراست که دامنه­‌ی آن از ارائه خدمات و تکنیک‌های جدید که با انتقال از روند فهرست‌نویسی سنتی به فهرست‌نویسی جدید ایجاد می­‌گردد تا ابــداع دستورالعمل­‌های جدید برای میراث‌­های دیجیتالی جدید برای آیندگان، قابل دسته­‌بندی است. ماهیت تمامی این تلاش‌ها به ماهیت ذاتی میراث نقشه‌­ای بشر و تمام خصوصیـــــات آن بــرمی‌­گردد. خوشبختانه کتابداران کتابخانه نقشه نسبت به سایر کتابداران و آرشیوداران خودشان را به ماهیت مواد نقشه‌­ای نزدیک کرده‌­اند و همدردی بیشتری را با آن احساس می­‌کنند. در سال ۱۹۹۹ جان اسمیت، منشی و نماینده طولانی مدت لیبر، در مقاله­‌اش با عنوان (لزوم و دشواری بقا یا چگونگی نگهداری از احساساتمان) نشان داد که توسعه­‌هایی وجود دارد که نشان می­‌دهند که آن جوامعی که خود را وقف داده‌­های فضایی کرده‌­اند در حال بسط هم‌پوشانی خود هستند یا به نوعی دنبال امکانات فدرالی کردن خود هستند.

۱۵ سال بعد از انتشار این مقاله بود که انجمن مجیک یا «ام آی جی ای سی» خود را به‌عنوان انجمن متصدیان نقشه و اطلاعات زمینی به ثبت رساند. بعدها این انجمن به کمیسیون «ای سی آی (شورای جهانی آرشیو)»[۵۰] در فناوری‌های دیجیتالی در خصوص میراث نقشه متصل شد و به این نتیجه رسید که وجود یک هیئت مقتدرانه جهانی برای انضباط مفاهیم، تولیدات، انتشار مطالعه نقشه ضروری است. این کمیسیون تأکید دارد که دسترسی رقومی به میراث فرهنگی نقشه در واقع نقطه‌­ی عطف و محل برخورد جریان اصلی تهیه نقشه­‌های رقومی مدرن با تاریخچه نقشه و نقشه­‌ها و نقشه‌برداری است و نقش پل ارتباطی بین تهیه نقشه در گذشته، حال و آینده را دارد. (لیویراتورز ۲۰۱۲).

به نظر می­‌رسد که همکاری نزدیک متصدیان نقشه با کمیسیون آی سی ای گامی طبیعی برای تحقق فضای تبادل برای بهترین ایده­‌ها و عملکردهای ممکن باشد تا با نگرشی مشترک به یکدیگر نزدیک شده و شبکه‌­هایی زنده و فعال ایجاد شود. با این گام متصدی­‌های نقشه به طبیعت منابع شان-یعنی میراث فرهنگی نقشه- نزدیک­تر می‌­شوند. شاید اینان اولین کسانی در حرفه کتابداری بودند که گزینه­‌های جدیدی را برای ایجاد ارتباط بین شاخه‌­های علمی مختلف در عصر رقومی اعلام کردند و باعث تغییر در مفاهیم و ساختار خود کتابخانه­‌ها شدند.

پانویس:
[۱]. The Map &Geoinformation Curator Group
[۲] . Groupe des Cartothécaires
[۳]Moellering
[۴]Moore
[۵]Montaner
[۶]Barcelona
[۷].زمین مرجع نمودن یعنی مشخص نمودن محل و موقعیت عکس ماهواره‌ای یا هوایی و یا نقشه بر روی سطح کره زمین به بیانی دیگر معرفی موقعیت نقشه یا تصویر به نرم‌افزار مربوطه را زمین مرجع نمودن گویند.
[۸].Technology for discovering of map collections (TEMAP) project
[۹]Fleet, C., Kowal, K., Přidal, P.
[۱۰]. The National Library of Scotland (NLS)
[۱۱].Flickr Commons
[۱۲] The Cartographic & Geologic Institute of Catalonia(ICGC)
[۱۳]. The Spatial Data Infrastructure of Catalonia(IDEC)
[۱۴]. Spatial Data Infrastructure (SDI)
[۱۵]Roset,R., Pascual, V., Montaner, C.
[۱۶]. ISBD(CM): International Standard Bibliographic Description (for Cartographic Material)
[۱۷] Oehrli at al. 2011
[۱۸] .Swissbib
[۱۹] MapRank
[۲۰] .OldMapsOnline
[۲۱] .CartoMundi
[۲۲] . Maison méditerranéenne des sciences de l’homme
[۲۳]Arnaud
[۲۴].Staatsbibliothek zu Berlin
[۲۵].Szechenyi Library
[۲۶] .Wageningen
[۲۷]. RAF Aerial Photographs
[۲۸] .Grebbelinie
[۲۹]. Map Library of the Bodleian
[۳۰]. The Gough Map
[۳۱]. The International Federation of Library Associations & Institutions (IFLA)
[۳۲]. FRBR: Functional Requirements for Bibliographic Records
[۳۳]. AACR2: Anglo-American Cataloguing Rules, Second edition
[۳۴]ISBD. International Standard Bibliographic Description
[۳۵]. ISBD (CM)
[۳۶].MARC: Machine –Readable Cataloging
[۳۷]Universal Machine- Readable Cataloguing: UNIMARC
[۳۸].BIBFRAME
[۳۹]. RDA: Resource Description & Access
[۴۰]. FRBRF
[۴۱]. GLAM
[۴۲]. Dublin Core Metadata
[۴۳] . The Linked Data Cloud
[۴۴] . Semantic Web implementations
[۴۵]. TheEuropean Data Model (EDM)
[۴۶] . The European Semantic Elements
[۴۷].LibGuides
[۴۸]. Pinterest or Pocket
[۴۹]Nolan, L.A., Andrew, P.G., Bidney, M.
[۵۰]. ICA: International Council on Archives

منبع:
این نوشته ترجمه مطلبی با این عنوان است: Map Libraries – Challenges for the Future

مترجم: شیرین اکبری

مشخصات استناددهی به این مقاله
نویسنده‌(ها): شیرین اکبری
عنوان مقاله: کتابخانه‌های نقشه – چالش‌هایی برای آینده
عنوان مجله: کتابدار ۲.۰ – (عنوان لاتین: Kitābdār-i 2.0)
دوره مجله(Vol): ۳
شماره مجله(Issue): ۱
سال(Year): ۱۳۹۶
شناسه دیجیتال(DOI):
لینک کوتاه: http://lib2mag.ir/8300
Download PDF

درباره ی شیرین اکبری

فوق لیسانس کتابداری از دانشگاه آزاد اسلامی, واحد علوم و تحقیقات – کارشناسی از دانشگاه تهران , دانشکده علوم تربیتی

پاسخ دهید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *