چهار روند نوین از فناوری که هر کتابداری به آگاهی از آن‌ها نیاز دارد

مقدمه مترجم

امروزه فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی ابزار مناسبی برای آموزش و فراگیری و کسب دانش و درنهایت ارتقای سطح علمی افراد و جوامع است که به‌مرورزمان بر تمامی ارگان‌ها و نهادهای اطلاعاتی اثرگذار خواهد بود و کتابخانه‌ها نیز از این امر مستثنی نیستند. در جوامع مبتنی بر دانش، پس از آموزش، امکان دانش و بازتولید آن فراهم می‌شود. فراگیری دانش عموماً از طریق مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی که برای این منظور ایجادشده است، حاصل می‌شود که در صورت عدم تطابق کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی با پیشرفت‌های فنّاوری روز موارد مذکور امکان‌پذیر نخواهد شد.

۴ روند نوین از فناوری که هر کتابداری به آگاهی از آن‌ها نیاز دارد

مهم‌ترین فناوری کتابخانه طی چند سال آتی، مربوط به کدام بخش آن خواهد بود؟ ابزارها و فنّاوری‌های ضروری که باید خود را برای مواجه با آن‌ها آماده کنیم، کدام‌ها هستند؟ این‌ها سؤالاتی هستند که متخصصان در مورد فناوری‌های برتری می‌پرسند که هر کتابداری نیاز دارد آن‌ها را بداند و به آن‌ها پاسخ دهد.

نوشتار حاضر در راستای توصیف بخشی از فناوری‌های موجود در زمینه کتاب و کاربرد آن برای کتابخانه‌ها به شرح ذیل ارائه می‌شود:

واقعیت افزوده^[۱]

واقعیت افزوده یا AR، فنّاوری است که پوشش‌های دیجیتالی را به شکل واقعی ارائه می‌دهد و سبب افزونگی اطلاعات می‌شود. عینک گوگل گلس شاید شناخته‌شده‌ترین مثال از این فنّاوری باشد، همچنین، اپلیکیشن‌های AR برای تلفن‌های هوشمند نیز کاربرد دارد.

تعدادی ابزار ارزان‌قیمت وجود دارد که کتابخانه‌ها می‌توانند به‌منظور کمک به مراجعانشان جهت انجام کارهای پژوهشی و استفاده از منابع فیزیکی کتابخانه فراهم کنند. ابزارهای مذکور ممکن است به هدایت کاربر به‌سوی تنظیم درست‌ترین قفسات، یا ارائه اطلاعات اضافی به اشخاص برای انجام پژوهش‌ها یاری کنند.

در ساده‌ترین حالت ممکن، کتابخانه‌های عمومی می‌توانند از کدهای QR- نمادهای گرافیکی که زمان عکس‌برداری با یک آپشن مناسب موجود درگوشی‌های هوشمند، لینک مشخصی را در مرورگر وب باز می‌کند- استفاده کنند تا در مورد فضاهای فیزیکی کتابخانه اطلاعات اضافی ارائه نماید؛ مثلاً انواع اقلام موجود در طیف وسیعی از قفسه‌ها، یا جزئیات یک اثر هنری روی دیوار را توضیح دهد. اپلیکیشن‌های گوشی‌های هوشمند همانند لایار^[۲] (موجود درگوشی‌های آیفون و اندروید) یک عکس از یک جسم فیزیکی می‌گیرد و لایه‌هایی از اطلاعات مربوط به آن را باز می‌گرداند. اگر شما یک عکس از نسخه آمریکایی یک کتاب یا اپلیکیشن لایار بگیرید، اطلاعات زیادی درباره آن کتاب به دست خواهید آورد.

سایر ابزارهای AR می‌توانند در کتابخانه‌ها به انجام پژوهش‌ها کمک کنند. یک نمونه از این ابزارها پروژه اسکارلت^[۳] است، یک jisc مبتنی بر خلاقیت که در دانشگاه منچستر ارائه شده است. زمانی که کاربران این ابزار، مواد دیجیتالی شده را می‌خوانند ابزار اسکارلت اطلاعات اضافه درباره مدرک (متن، تصویر، صوت و…) را با هدف غنی‌سازی تجارب فراهم می‌کند.

واقعیت افزوده، موارد استفاده زیادی برای کتابخانه‌های محلی یا سایر مجموعه‌های خاص دارد. با استفاده از اپلیکیشن‌هایی همانند لایار، یک مورخ می‌تواند یک عکس از یک ساختمان بگیرد و آن را ببیند و روی آن کار کند، به اسناد مربوط به رویدادهای تاریخی یا افراد مرتبط با ساختمان متصل شود یا عکس‌هایی از همان مکان با استفاده از اطلاعات Gps را ببیند، همان‌طور که در یک هفته قبل از آن دیده‌شده است.

کشف

یکی از مهم‌ترین ابزارهایی که کتابخانه‌ها به محققان ارائه می‌کنند، پایگاه‌های اطلاعاتی تحقیقاتی است. بسیاری از محصولات تولیدشده به‌منظور گردآوری همه انتشارات یک محقق ممکن است با رابط‌های جستجو جداگانه برای هرکدام از آن‌ها جستجو شوند.

کشف یا تحقیق، پایگاه‌های داده غیرمتمرکز که به‌صورت کتابشناختی و مقالات فول تکست جمع‌آوری‌شده‌اند را در برمی‌گیرد. ما فاز «اقیانوس^[۴]» را با جستجوی متمرکز (اغلب متا سرچ نامیده می‌شود) آغاز کردیم که چندین پایگاه داده مستقل به‌طور هم‌زمان جستجو شد و سپس مجموعه‌ای از نتایج بازیابی شد.

ما اخیراً شاهد ظهور سیستم‌های کشف مقیاس وب هستیم، نمایه‌های انفرادی گسترده‌ای از محتوا درباره هزاران ابزار بانک‌های اطلاعاتی کوچک‌تر. روندی که ما امروزه شاهد آن هستیم ح به سمت جریان‌های اطلاعاتی در حرکت است که به‌صورت پویا و به شیوه‌ای آگاهانه به‌منظور نیاز اطلاعاتی محقق طراحی‌شده‌اند.

به‌طور مثال، ابزارهایی مانند سامون^[۵]، فیدهای^[۶] RSS را برای هر جستجویی ارائه می‌دهد. «یک جستجوی نامحدود» -دکمه سرچ را بدون تایپ هیچ‌چیزی می‌فشارد- هر چیزی را که وابسته به کتابخانه است را بازیابی می‌کند؛ بنابراین شما می‌توانید جنبه‌هایی را جهت ایجاد یک موضوع و تاریخ جستجو (به‌طور مثال، هر چیزی که از ۳ ماه پیش تاکنون ارائه‌شده است) برای موارد بررسی‌شده اعمال کنید. سپس می‌توانید از بازخورد RSS برای یافتن مواد جدید استفاده کنید یا به‌سادگی صفحه را نشانه‌گذاری کنید.

جستجوی پیشرفته‌تر ممکن است از ISSN نشریات برای تمرکز بیشتر بر روی حوزه موضوعی خاص و کلیدواژه‌ها استفاده کند، به‌طوری‌که جستجوها به طرز فوق‌العاده‌ای دقیق انجام شوند، درحالی‌که بخت اندکی برای این‌گونه دسترسی از طریق مخزن موتورهای کشف وجود دارد.

متن بزرگ

تعداد انگشت‌شماری از پروژه‌های دهه گذشته شامل دیجیتال‌سازی وسیع کتاب‌ها می‌شود. پروژه گوگل شاید شناخته‌شده‌ترین آن‌ها باشد اما بقیه توسط مایکروسافت، آرشیو اینترنت و در مقیاس کوچک‌تر به‌وسیله کنسرسیوم کتابخانه یا کتابخانه‌های شخصی انجام‌شده است. دسترسی به مجموعه‌های بزرگ کتاب‌های اسکن شده، دیجیتالی شده و پردازش‌شده توسط OCR اخیراً صورت گرفته است که منجر به تغییرات جالب و زمینه‌ای شده است.

اولین آن‌ها مربوط به مجموعه بزرگی از کتاب‌های دیجیتالی شده است، هتی تراست^[۷] که امروزه درمجموع حدود ۱۲/۵ میلیون جلد کتاب را نگهداری می‌کند، ۴/۵ میلیون از آن‌ها را در اختیار عموم قرار می‌دهد. حالا که تعداد قابل‌توجهی از کتاب‌های دسترسی آزاد و عمومی وجود دارد کتابخانه‌ها می‌توانند درخواست‌های مداوم برای دسترسی سریع به مجموعه‌های فیزیکی‌شان را شناسایی کنند. در بیشتر موارد یک کپی دیجیتال نیازهای پژوهشگران را برطرف می‌کند. این به این معنی است که کتابخانه‌ها می‌توانند برای تک‌تک کپی‌های عناوین زیاد نگهداری طولانی‌مدت و دسترسی به نسخ اصلی ذخیره‌سازی متناسب با هر یک از آن‌ها داشته باشد اما دسترسی دیجیتال به متن را هتی تراست امکان‌پذیر می‌سازد.

از طرف دیگر موتور جستجوهای پیشرفته می‌توانند کتاب‌هایی را بیایند که با معیارهای انتزاعی منطبق باشد (همانند موتور جستجوهایی که بیشتر در شناسایی کاراکترهای بصری متن و نه‌فقط شناسایی کلمات موجود در صفحه مهارت دارند).

هم‌زمان با پیدایش گسترده متون به‌صورت متن دیجیتالی ابزارهای پیشرفته‌ای جهت آنالیز، تجزیه‌وتحلیل و مرتب‌سازی آن‌ها به وجود آمده‌اند. این ابزار جدید متن منبع باز راه‌های جدیدی را برای تحقیق علمی، به‌ویژه در علوم انسانی پیش رو می‌گذارد. زمانی که یک محقق می‌تواند در میان تعداد بی‌شماری از آثار نویسندگان معاصر جستجو کند و ده‌ها، صدها یا هزاران کتاب را برای عبارات مشابه، انتخاب واژگان یا هر ویژگی دیگر مورد تجزیه‌وتحلیل قرار دهد، چه دست آوردی خواهد داشت؟

سخت‌افزار باز

مضمون «باز» با کمک گرفتن از این فنّاوری‌ها قابل‌اجرا است. شاید جذاب‌ترینشان ظهور سخت‌افزار باز، همان تراشه‌های رایانه‌ای با قیمت مناسب باشد که به‌آسانی قابل‌برنامه‌ریزی و شبکه‌سازی هستند و قدرت پردازش ارزان‌قیمتی را برای کتابخانه به ارمغان خواهند آورد.

 به‌طورکلی، به‌موازات نرم‌افزارهای منبع باز (نرم‌افزارهایی که به‌صورت آزاد برای اصلاح و انطباق موجود هستند)، محاسبات سخت‌افزارهای منبع باز در معرض تغییر هستند.

 به‌جای خرید گران‌قیمت، برای محاسبه ترافیک از طریق درب ورودی کتابخانه، فروشندگان سخت‌افزاری را ارائه کرده‌اند که با هزینه کمتر از ۱۰۰ دلار، یک کتابخانه می‌تواند یک حس‌گر کوچک را کارگذاری کند که همین کار را انجام می‌دهد. شبکه سنسوری از تراشه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری قابل دانلود استفاده می‌کند که در برخی سایت‌ها به اشتراک گذاشته‌شده است؛ این حس‌گرها می‌توانند اطلاعات دقیقی را درباره اینکه چه بخشی از کتابخانه در طول روز مورداستفاده قرار می‌گیرد را ارائه دهند بدون اینکه به کارکنان کتابخانه برای گشت زدن و شمارش عناوین نیازی باشد.

پانویس:
[۱]. Augmented reality
[۲]. Layar
[۳]. SCARLET Project
[۴]. ocean
[۵]. Summon
[۶].: Really Simple Syndication آر اس اس نوعی نرم‌افزار خبرخوان الکترونیکی است، درواقع خوراک یا فید آر اس اس نوعی از اسناد ایکس ام آل است که برای به اشتراک گذاشتن با استفاده از عنوان‌های خبری یا تیترهای یک سایت طراحی شده است.
[۷]. HathiTrust

منبع:
این نوشته ترجمه مطلبی با این عنوان است:

۴technology trends every librarian needs to know

مترجم: مهناز کریم زاده