پزشکی مبتنی بر شواهد؛ کتابداری مبتنی بر شواهد

      پزشکان و اعضای تیم مراقبت و درمان از جمله مهم‌ترین اقشار یک جامعه هستند که دسترسی به اطلاعات معتبر و روزآمد توسط آنان به معنای تأمین سلامت و بهداشت یک جامعه و در موارد متعددی، به معنای نجات جان بیماران است. با رشد فناوری اطلاعات و افزایش نامحدود منابع، پزشکان با مشکلاتی از جمله مهارت‌های محدودتر در جستجو و بازیابی اطلاعات و کمبود فرصت زمانی برای این اعمال روبرو هستند. کتابداری بالینی به ‌عنوان راهکاری برای پزشکی مبتنی بر شواهد، خدماتی در جهت تسریع دسترسی متخصصان سلامت به منابع معتبر و روز آمد پزشکی است. با توجه به پدیدار شدن نیازهای اطلاعاتی پزشکان در هر زمان، وجود انبوه اطلاعات و رشد روزافزون آن‌ها و نیز محدودیت‌های زمانی؛ جست‌وجو و بازیابی اطلاعات مرتبط توسط پزشکان و پرسنل درمانی با دشواری‌هایی همراه است.

پیدایش پزشکی مبتنی بر شواهد

      مفهوم «پزشکی مبتنی بر شواهد»^[۱] با این واژه شناسی برای نخستین بار در سال ۱۹۹۲ توسط یک پزشک کانادایی به نام گوردن هنری گایات^[۲] و همکارانش در رشتۀ اپیدمیولوژی (همه‌گیر شناسی) و آمار زیستی در دانشگاه مک‌مستر کانادا مطرح شد. از همان سال مفهوم پزشکی مبتنی بر شواهد برای اولین بار در منابع پزشکی ظاهر شد. دیوید لارنس ساکت^[۳] از چهره‌های مطرح در این حوزه است. طب مبتنی بر شواهد روشی برای بهره‌مندی از دانش پزشکی موجود در ارائۀ بهتر و اثربخش‌تر مراقبت‌هاست.

      طب مبتنی بر شواهد زاییدۀ شرایطی بود که در آن شکاف بین “پژوهش” و “ارائۀ مراقبت” هر روز عمیق‌تر می‌شد. به زبان ساده، فاصلۀ افراد بالینی از کاربرد نتایج پژوهش‌ها در ارائۀ مراقبت‌ها هر روز بیشتر می‌شد. پزشکی مبتنی بر شواهد به منظور پر کردن این شکاف به وجود آمد. پزشکی مبتنی بر شواهد در رابطه با استفاده از نتایج مطالعات فقط به توصیه بسنده نمی‌کند، بلکه نشان می‌دهد که چگونه می‌توانیم برای تصمیم‌گیری‌های بالینی خود شواهد دلخواه را در کوتاه‌ترین زمان ممکن پیدا کنیم، ارزیابی کنیم و از آن‌ها استفاده کنیم. می‌توان گفت؛ پزشکی مبتنی بر شواهد فرایندی است برای جستجو، انتخاب، ارزیابی نقادانه و کاربرد اطلاعات یا شواهد علمی برای ارائۀ مراقبت‌ها. طب مبتنی بر شواهد از میان انبوه اطلاعات پزشکی، شواهد محکم و متقنی را برای تصمیم‌گیری‌های بالینی فراهم می‌کند. “استفادۀ صحیح و به موقع از بهترین یافته‌های علمی موجود، برای اتخاذ مناسب‌ترین تصمیم بالینی در درمان بیماران” مناسب‌ترین تعریف است.

 پزشکی مبتنی بر شواهد شامل پنج گام اصلی است

ظهور اطلاع‌رسانان پزشکی و کتابداری مبتنی بر شواهد^[۴]

      در سال ۱۹۷۱ «گرترود لمب^[۵] » تصویر جدیدی از کتابداران پزشکی مطرح کرد و در سال ۲۰۰۰ مفهوم جدید “اطلاع‌رسانان پزشکی” مطرح شد. دیری نپایید که اصطلاح “کتابداران بالینی” در متون بیان شد. در فرآیندکتابداری بالینی، یک کتابدار با عنوان کتابدار بیمارستانی با حضور در بخش‌های بیمارستان به طور مستقیم نیازهای اطلاعاتی پزشکان را دریافت نموده و با جستجوی دقیق و مناسب، مباحث را در اسرع وقت در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. “گرترود لمب” عقیده داشت کتابداران، به خصوص آن‌هایی که مهارت‌های اطلاع‌یابی را آموزش‌ دیده‌اند باید یکی از اعضای اساسی و فعال گروه مراقبت‌های پزشکی باشند. کتابداران پزشکی بالینی‌ با حضور در کنفرانس‌ها، بحث‌ها و گزارش‌های صبحگاهی، در میان گروه مراقبت و درمان و بر بالین بیماران، نیازهای اطلاعاتی را دریافت کرده و اقدام به جست‌وجو و تهیۀ سریع این‌ اطلاعات می‌کنند. اطلاع‌رسانان پزشکی «کتابداران مرجع هستند‌ که با داشتن مهارت‌های اطلاع‌یابی و زمینۀ دانش پزشکی نقش مؤثرتری در مراقبت و درمان بهتر بیماران و آموزش پزشکی خواهند داشت».

تاریخچه کتابداری مبتنی بر شواهد

      رویکرد مبتنی بر شواهد^[۶] به تدریج از رشته پزشکی به حوزه های دیگر علوم نظیر پرستاری، مدیریت، روان‌شناسی، علوم تربیتی و علوم کتابداری راه یافت. کتابداری مبتنی بر شواهد پارامترهای سواد اطلاعاتی را نیز در برمی‌گیرد. در سال ۲۰۰۰ جاناتان الدرج^[۷]، استادیار دانشگاه نیومکزیکو با نگارش مقالۀ «مروری بر کتابداری مبتنی بر شواهد» در مجله کتابداری پزشکی امریکا، چهارچوبی نظری برای اجرای این رویکرد در حرفۀ کتابداری پیشنهاد کرد.

چهارچوب نظری جاناتان الدرج

مرحلۀ اول: تدوین پرسشی دقیق و روشن در یکی از زمینه‌های موضوعی کتابداری و اطلاع‌رسانی،

مرحلۀ دوم: جستجو در منابع منتشر شده و نشده (منابع خاکستری) برای یافتن مناسب‌ترین شواهد پژوهشی،

مرحلۀ سوم: ارزیابی منتقدانه شواهد بازیابی شده و سنجش میزان روایی و اعتبار آن‌ها،

مرحلۀ چهارم: گزینش راهکاری جدید بر اساس تلفیق این شواهد و تجربیات موجود و پیش‌بینی میزان سودمندی،

مرحلۀ پنجم: سنجش بهره‌وری ناشی از به کار بستن راهکار جدید.

 هفت پیش فرض الدرج

۱- کتابداری مبتنی بر شواهد با هدف ارتقاء کیفیت خدمات کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی در جستجوی مناسب‌ترین یافته‌های پژوهشی(یافته‌هایی که رویکردی عملی داشته و بر اساس پژوهش‌های تجربی در محیط‌های واقعی باشند) مرتبط است.

۲- کتابداری مبتنی بر شواهد در جستجوی به کار بستن مناسب‌ترین یافته‌های پژوهشی (فارغ از بدست آمدن از پژوهش‌های کمی یا کیفی) است.

۳- تصمیم‌هایی که در عرصۀ عمل گرفته می‌شوند، بر اساس یافته‌های پژوهشی موثق است.

۴- در کتابداری مبتنی بر شواهد تمام انتشارات پژوهشی ارزشمند هستند (اولویت با منابع داوری شده و مستند).

۵- کتابداری مبتنی بر شواهد رویکردی جهانی به فرایند اطلاع‌جویی و توسعۀ دانش محسوب می‌شود که در آن پژوهش نقشی کلیدی (‌ اما با نظر به عملی شدن) دارد.

۶- کتابداری مبتنی بر شواهد از به کار بستن راهکارهای جدید مبتنی بر یافته‌های پژوهشی استقبال می‌کند.

۷- در کتابداری مبتنی بر شواهد مهم‌ترین منابع پژوهشی برای استخراج نتایج پژوهشی:

• منابع مروری نظام مند^[۸]،
• آزمون‌های تصادفی کنترل شده^[۹]، 
• مطالعات مقایسه‌ای کنترل شده^[۱۰]،
• پیمایش‌های توصیفی،
• تحقیقات کیفی.

 کتابداری و مراقبت‌های بهداشتی و درمانی مبتنی بر شواهد

      مراقبت‌های بهداشتی و درمانی مبتنی بر شواهد فرایندی است که در سال‌های اخیر به عنوان شیوه‌ای برای مراقبت‌های بهداشتی و درمانی بر اساس جدیدترین یافته ها مطرح شده است. طی این فرایند کادر درمانی می‌تواند با استفاده از شواهد تحقیقات موجود، مهارت بالینی خود و عملکرد بیمار، تصمیمات بالینی مناسب را اتخاذ نماید. کتابداران پزشکی باید تصمیمات کاربردی بسیاری را در موقعیت‌های مختلف اتخاذ کنند. کتابداری مبتنی بر شواهد یک چهارچوب تصمیم‌ساز ارائه می‌کند که بهترین شواهد پژوهشی در دسترس را ادغام و ارئه می‌کند. با بکارگیری این چهاچوب و سطوح بالاتر شواهد پژوهشی این امر رواج خواهد یافت. کتابداران علوم بهداشتی (کتابداران پزشکی) می‌توانند شالوده‌ای برای تلاش‌های علمی و همکاری‌های مشترک پایه‌گذاری کنند. جنبش “مبتنی بر شوهد” به همین علت پدید آمده است.

 کتابداری و اطلاع‌رسانی مبتنی بر شواهد

      استفادۀ بهینه از یافته‌های پژوهشی موجود در تدوین و بازنگری فعالیت‌های حرفه‌ای کتابداران و متخصصان اطلاع‌رسانی است. یعنی تلاش برای بهبود خدمات و عملکرد کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی از طریق پیوند میان دو عرصۀ نظر و عمل. هر تصمیمی که با رویکرد مبتنی بر شواهد گرفته شود پشتوانه‌ای پژوهشی دارد و خود می‌تواند الگویی برای تصمیم‌های مشابه در شرایط مشابه باشد. رویکرد مبتنی بر شواهد در رشته‌های مختلف علمی از جمله کتابداری رشد قابل توجهی داشته است. انتشار مجلات تخصصی با این عنوان و برگزاری کنفرانس‌های بین المللی در این زمینه از نشانه‌های این توجه است. دانشگاه آلبرتا در کانادا از سال ۲۰۰۷ نشریه‌ای تخصصی و بین المللی با عنوان Evidence Based Library and Information Practice منتشر می‌کند. کتابداران پزشکی به اهمیت یادگیری عملکرد مبتنی بر شواهد واقف هستند بنابراین:

• اولویت اول، برنامه ریزی مناسب جهت گنجاندن واحدهای آموزشی در این خصوص برای دانشجویان کتابداری پزشکی
• اولویت دوم، برگزاری دوره‌های آموزش ضمن خدمت برای کتابداران شاغل جهت ارتقاء توان علمی آن‌ها مفید خواهد بود.

رویکرد مبتنی بر شواهد در کتابداری و رشته‌های دیگر تلاشی برای توسعۀ تفکر انتقادی و استفادۀ بهینه از نتایج پژوهش‌های علمی است. با گسترش این رویکرد می‌توان به تأثیر مطالعات علمی در عرصه‌های مختلف بیشتر امیدوار بود. زمینه‌های لازم برای به کار بستن پیشنهادهای مطرح شده در مقالات علمی و پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی فراهم خواهد شد و تأثیر پژوهش بر امور جاری زندگی نمایان‌تر از گذشته خواهد شد.

پانویس:

[۱] Evidence Based Medicine

[۲] Gordon Henry Guyatt

[۳] David Lawrence Sackett

[۴] Evidence Based Librarianship

[۵] Gertrude Lamb

[۶] Evidence Based

[۷] Jonathan Eldredge

[۸] Systematic Reviews

[۹] Randomized Control Trials

[۱۰] Control Comparison Studies

منابع:

–  ه. طلاچی, ح. رواقی, ه. آیت‌الهی, و ر. اطلسی, “گزارش کوتاه: بررسی ویژگی‌های علمی و عملی کتابداران بالینی با تأکید بر نقش آنان در فرایند پزشکی مبتنی بر شواهد: مروری بر متون,” مدیریت سلامت؛ (۱۵)، ص. ۷-۱۲، ۱۳۹۲.

–  ع. اسعدی‌شالی و م. باقری, “امکان‌سنجی ارائۀ خدمات کتابداری بالینی در بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تبریز,” تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی؛ (۴۲)، ۱۳۸۸.

–  ر. اطلسی, “مروری بر نقش کتابدار پزشکی بالینی در فرایند پزشکی مبتنی بر شواهد و ارتقای کیفیت خدمات پزشکی با نگرشی بر کتابخانه های بیمارستانی امریکا,” مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات؛ (۲)، ص. ۲۹۹-۳۱۲، ۱۳۸۸.

–  ف. آزاده‌تفرشی, ن. مومن‌زاده, ا. فیاض‌بخش و خدایی‌آشان, ” نقش کتابداران بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تبریز در عملکرد مبتنی بر شواهد,” دانش شناسی (علوم کتابداری و اطلاع رسانی و فناوری اطلاعات)؛ (۳)، ص. ۳۳-۴۵، ۱۳۸۹.

–  م. بازبین, م. چشمه‌سهرابی و م. مرادی, “بررسی ارتباط بین سواد اطلاعاتی و کتابداری مبتنی بر شواهد: مورد پژوهی کتابداران کتابخانه های‏ دانشگاهی شهر کرمانشاه,” پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی؛ (۳)، ص. ۱۳۳-۱۵۲، ۱۳۹۲.

–  ع. ولی‌نژادی, پ. پاسیار, و ف. شکرانه, “کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی در عرصه پزشکی مبتنی بر شواهد,” اطلاع‌شناسی؛ (۷)، ص. ۱۳۷-۱۶۰، ۲۰۰۸.

–  ش. حبیبی, پ. رضایی‌هاچه‌سو,  و ر. طبقی, “عنوان مقاله: ارتقای سواد اطلاعاتی، اساس توسعه پرستاری مبتنی بر شواهد,” مدیریت اطلاعات سلامت؛ (۷)، ص. ۳۷۱-۳۷۸، ۱۳۸۹.

–  Eldredge JD. Evidence-based librarianship: an overview. Bulletin of the Medical Library Association. 2000;88(4):289-302.

–  ف. پاشازاده, ز. فتحی‌فر, م. قاسمی‌آهنگری, و ف. صادقی‌غیاثی, “آموزش عملکرد مبتنی بر شواهد به کتابداران: دیدگاه کتابداران پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز,” اولین همایش ممیزی بالینی و ارتقای کیفیت, تبریز, ۲۰۱۲.

 

نویسنده: معصومه انصاری

مشخصات استناددهی به این مقاله
نویسنده‌(ها):	معصومه انصاری
عنوان مقاله:	پزشکی مبتنی بر شواهد؛ کتابداری مبتنی بر شواهد
عنوان مجله:	کتابدار ۲.۰ – (عنوان لاتین: Kitābdār-i 2.0)
دوره مجله(Vol):	۲
شماره مجله(Issue):	۲
سال(Year):	۱۳۹۵
شناسه دیجیتال(DOI):
لینک کوتاه:	http://lib2mag.ir/4196