پرینترهای سه‌بعدی در کتابخانه‌ها

پیدایش پرینترهای سه‌بعدی^[۱] را می‌توان به اندیشۀ کوتاه کردن فاصلۀ ایده تا تولید نسبت داد. این پرینترها تحولات زیادی را در عرصۀ صنعت به وجود آوردند و می‌توان گفت، در واقع کاری که پرینترهای سه‌بعدی انجام می‌دهند، مشابه کاری است که اینترنت برای اطلاعات انجام داد. و از آنجایی که فرصت خلق و ایجاد را در اختیار همۀ افراد قرار می‌دهند، با استقبال چشم گیری از سوی سازمان‌ها و مردم مواجه شده و به سرعت در حال رشد هستند، تا جایی که استفاده از آن‌ها در موارد بسیاری از ساخت تجهیزات پلاستیکی و صنعتی تا ساخت مواد غذایی و اندام‌های مصنوعی توسعه یافته است.

کتابخانه‌های عمومی از جمله سازمان‌هایی هستند که به این پدیده توجه کرده‌اند. بنابراین، امروزه در بسیاری از کشورها مانند آمریکا، کتابخانه‌های عمومی مجهز به پرینترهای سه‌بعدی هستند که در دسترس عموم قرار دارند. این که چرا باید کتابخانه‌ها میزبانان پرینتزهای سه‌بعدی باشند و استفاده از آن را در خدمات خود جای دهند؛ برای برخی سوال برانگیز است. در این متن به برخی از دلایل ورود پرینترهای سه‌بعدی به کتابخانه‌های عمومی می‌پردازیم.

کتابخانه‌ها به عنوان راهبران رشد در جامعه

یکی از اهداف اصلی کتابخانه‌های عمومی کمک به افراد جامعه برای رشد، تعالی و دستیابی به مهارت‌ها و شایستگی‌های لازم برای زندگی اجتماعی است. در دنیای فناورانۀ امروز که فناوری‌ به سرعت در جامعه رشد و نفوذ می‌کند، کتابخانه‌ها برای تجهیز افراد به مهارت‌های لازم زندگی، باید همگام با فناوری‌ها گام برداشته، آن‌ها را شناسایی کنند و لوازم یادگیری و بهره‌مندی از آن‌ها را در اختیار افراد قرار دهند.

پرینتر سه‌بعدی از جمله فناوری‌هایی است که تحولات زیادی را به وجود آورده است و مردم را برای به کار گرفتن یادگیری خلاق، راه‌اندازی کسب‌و‌کار و حل مشکلات پیچیدۀ سلامتی توانمند می‌سازد. به همین جهت کتابخانه‌ها برای حفظ نقش راهبری و اعتبار دانشی خود باید در مسیر شناسایی ویژگی‌ها و قابلیت‌های آن قدم برداشته و ابزار بهره‌مندی از آن را در اختیار عموم قرار دهند تا افراد از مزایای استفاده از این فناوری در زندگی خود بهره‌مند شوند.

از سوی دیگر پرینترهای سه‌بعدی بسیار گران‌قیمت بوده و استفاده از آن‌ها نیازمند منابع مالی زیادی است بنابراین باید مرجعی این هزینه را به عهده بگیرد و با توجه به رسالت‌های کتابخانه‌های عمومی به نظر می‌رسد این کتابخانه‌ها انگیزه خوبی برای صرف این هزینه دارند.

کتابخانه‌ها به عنوان مراجع دانش

زمانی که یک فناوری به صورت ناگهانی و یکباره دسترس‌پذیر می‌شود، سؤالات زیادی در ذهن افراد شکل می‌گیرد. پرینترهای سه‌بعدی افراد را ترغیب می‌کنند تا محصولات و دست‌سازه‌های خود را داشته باشند اما آن‌ها برای این‌کار به قدر کافی آماده نیستند و ابهامات زیادی دارند. ساخت یک وسیله توسط پرینترهای سه‌بعدی نیاز به دانش فناوری، علم مواد و مهندسی دارد. اگرچه الزاماً نیازی به تخصص در این زمینه‌ها نیست اما سوالاتی نظیر اینکه برای ساخت هر ابزار چگونه باید آن را طراحی کرد؟ یا این‌که بهتر است از چه موادی برای ساخت استفاده کرد؟ و یا مقیاس‌ و اندازه‌ها چگونه هستند؟ نیاز به دانش دارند. کتابخانه‌ها بهترین میزبان برای پاسخگویی به سؤالات این‌چنینی هستند. حرفه‌مندان کتابداری می‌توانند افراد را به سوی پاسخ سوالاتشان هدایت کنند و یا منابع و محتواهای مفید و مرتبط با ایدۀ مورد نظرشان را شناسایی کرده و در اختیار آن‌ها قرار دهند. به دلیل ماهیت و هدف آموزشی‌ کتابخانه‌های عمومی، یکی از بهترین مکان‌ها برای آغاز دسترس‌پذیری فناوری‌ها این کتابخانه‌ها هستند.

لزوم بازنگری در نقش

وجود محتوای نوشتاری فراوان و رایگانی که به راحتی از طریق اینترنت در دسترس هستند، کتابخانه‌ها را به حاشیه رانده است. به‌طوری‌که شکل سنتی مراجعه به کتابخانه و امانت گرفتن محتوا بسیار کمرنگ شده است. بنابراین کتابخانه‌های عمومی نیاز دارند تا برای جذب افراد و ترغیب آن‌ها به کتابخانه، بهانۀ خوبی داشته باشند؛ از این رو، در سال‌های اخیر کتابخانه‌ها بیشتر به کارگاه‌های رایانه تبدیل شده‌اند و اکنون که رایانه‌ها در دسترس همگان قرار دارند زمان آن رسیده که کتابخانه‌های عمومی شکل جدیدتری به خود بگیرند. به نظر می‌رسد ارائۀ خدمات پرینترهای سه‌بعدی می‌تواند ایدۀ خوب و دلیلی موجه برای حضور افراد در کتابخانه‌ها باشد.

فرصت تولید محتوای حقوقی

هرچند پرینترهای سه‌بعدی و استفاده از آن‌ها بسیار لذت‌بخش است اما ملاحظاتی را به همراه می‌آورد که توجه به آن‌ها لزوم استفاده صحیح و موفقیت‌آمیز از پرینترهای سه‌بعدی است. شاید مهم‌ترین این ملاحظات را بتوان مسئله حق مؤلف دانست. هنوز مواردی از قبیل اینکه چه موادی را در چه مقیاس و چه تعدادی می‌توان پرینت کرد؟ یا اینکه در تولیدات انبوه، سازنده اصلی مواد چه کسی است؟ و یا استفاده از طرح‌ها و برنامه‌های کدنویسی‌شده در دستگاه‌ها تا چه حدی مجاز و تا چه حدی غیرمجاز خواهد بود؟ ابهام دارند و خط‌مشی مدون و پذیرفته‌شده‌ای برای آن وجود ندارد. ملاحظاتی برای نوع ماده‌ای که ساخته می‌شود وجود دارد و هنوز توافق یکسانی دربارۀ اینکه آیا افراد اجازه پرینت اسلحه یا بمب را خواهند داشت یا خیر؟ و اینکه در قبال چنین پرینت‌هایی چه سیاستی باید در پیش گرفت، وجود ندارد.

به نظر می‌رسد وجود پرینترهای سه‌بعدی در کتابخانه‌ها و مشاهدۀ رفتار کاربران و عکس‌العمل‌های جامعه می‌تواند فرصت خوبی برای رسیدن به توافق و تدوین خط‌مشی استفاده عمومی از پرینترها ایجاد کند.

پانویس:

[۱] Three-dimensional printers

منابع:

•  https://3dprint.com/40170/library-3d-printing-services/
• hthttp://www.ala.org/offices/sites/ala.org.offices/files/content/3d_printing_tipsheet_version_9_Final.pdf
• https://3dprint.com/40170/library-3d-printing-services/
• https://americanlibrariesmagazine.org/blogs/the-scoop/3d-printing-and-libraries/

نویسنده: نرگس ملکوتی اصل