نقش متغیر کتابخانه‌ها در عصر دیجیتال

مقدمه مترجم
کتابخانه‌ها به‌عنوان مراکز فرهنگی و اطلاع‌رسانی فعال و مؤثر جوامع امروزی نقش‌های گوناگونی را ایفا می‌کنند. جمع‌آوری و سازمان‌دهی اطلاعات، تجزیه‌وتحلیل اطلاعات، اشاعه اطلاعات، بازاریابی اطلاعات و … ازجمله فعالیت‌های مهم و چشمگیر این نوع مراکز است که با ورود جهان به عصر تکنولوژی و ظهور ابزارهای اطلاعاتی مدرن به‌تبع وظایف و فعالیت‌های مراکز مذکور نیز تغییر خواهد یافت. فراهم کردن امکان استفاده آزاد از اطلاعات برای تمامی اقشار جامعه و پاسخگویی سریع به نیازهای اطلاعاتی کاربران ازجمله مؤلفه‌هایی است که در طول تاریخ پیدایش و ادامه حیات کتابخانه‌ها همیشه موردتوجه بوده است و درواقع به‌عنوان اصلی‌ترین کارکرد این دسته از مراکز به شمار می‌آید.

انجمن کتابداری آمریکا: ما معتقدیم که ارتباط آزاد جهت حفاظت یک جامعه آزاد و فرهنگ خلاق ضروری است.

از زمان تأسیس کشور ما، کتابخانه‌ها همیشه برای آزادی اهمیت قائل بوده‌اند. امروزه ما در میانه تغییر شگرفی در سبک استفاده آمریکایی‌ها از ادبیات و سایر محتواهای اطلاعاتی قرار داریم، اما یک چیز هنوز تغییر نکرده است اینکه همچنان کتابخانه‌ها باید نقش کانونی در ایجاد دسترسی رایگان و آزاد به اطلاعات و ایده‌ها داشته باشند.

برخی معتقدند کتابخانه‌ها به مراکز آموزشی و اطلاع‌رسانی تبدیل خواهند شد درحالی‌که دیگران اصرار دارند که کتابخانه‌ها همچنان نقششان را به‌عنوان یک مکان فیزیکی برای فهرست‌نویسی وامانت کتاب‌ها و نگهداری منابع حاصل از فناوری اطلاعاتی حفظ خواهند کرد.

اگرچه در طول چند قرن گذشته فراهم آوری کتاب‌ها یک وظیفه انحصاری برای تمامی کتابخانه‌ها بوده است اما خدمات آن‌ها در عصر دیجیتال برای رفع نیازهای متغیر مخاطبانشان تکامل‌یافته است. درواقع، بر اساس یک مقاله منتشرشده در شماره نوامبر ۲۰۰۹ نشریه کتابخانه‌های آمریکا، بیش از ۷۱ درصد کتابخانه‌های عمومی فقط امکان دسترسی رایگان به کامپیوترها و اینترنت را برای مخاطبانشان فراهم کرده‌اند؛ بنابراین تعجب‌آور نیست که به علت وجود مشکلات اقتصادی بیشتر مردم از کتابخانه‌ها به‌عنوان محلی برای رفع نیاز به امکانات حاصل از فناوری استفاده کنند. پژوهشی که در سال گذشته توسط موسسه خدمات موزه و کتابخانه انجام و تحت حمایت بنیاد بیل و ملیندا گیتس^[۱] منتشر شد، اعلام کرد که ۶۹ درصد از شهروندان آمریکایی ۱۴ ساله و بزرگ‌تر، در سال ۲۰۰۹ از کتابخانه‌های عمومی بازدید کرده‌اند.

صرف‌نظر از ماهیت دقیق آن، فنّاوری نقش فزاینده‌ای در شکل‌دهی کتابخانه‌های آینده ما بازی خواهد کرد. در طول قرن‌ها صنعت چاپ و نشر کتاب، با کتابخانه‌ها هماهنگ بوده و از آن‌ها حمایت کرده است و این کار بدون تأثیرگذاری بر آزادی این مؤسسات انجام‌شده است. اکنون زمان آن رسیده که فناوری وارد عمل شده و نقش مشابهی را ایفا کند.

نقش متخصصان فناوری در حمایت از کتابخانه‌ها

• ارائه آموزش و پشتیبانی رایگان به کتابخانه‌ها برای ایجاد و راه‌اندازی دستگاه‌های خواندن دیجیتال، تبلت ها و سایر رسانه‌ها، کمک به کتابخانه‌ها به‌نوعی باعث افزایش سواد رسانه‌ای و فناوری و آموزش عمومی مردم در بلندمدت خواهد شد.
• فراهم کردن امکان دسترسی ویژه و مداوم به منابع.
• ایجاد و گسترش خطوط ارتباطی جهت گسترش دسترسی‌ها.

دسترسی آزاد

خواندن دیجیتال در طی سه سال گذشته پیشرفت زیادی داشته است. اوایل امسال، گروه تحقیقاتی صنایع کتاب^[۲] گزارش داد که فروش کتاب الکترونیکی از ۵/۱ درصد کل فروش کتاب در سه‌ماهه اول سال ۲۰۰۹ به ۵ درصد در سه‌ماهه اول سال ۲۰۱۰ افزایش‌یافته است. ازنظر برخی خواندن دیجیتال باعث سهولت انتشار و توزیع مواد نسبت به قبل می‌شود. این رقابت از طریق جستجوی کاربران در پلت فرم خاص سبب ارزان شدن فروش کتاب الکترونیکی شده است.

دیدگاه شرکت سونی

در دیدگاه سونی ما معتقدیم که محلی برای مشارکت عمومی و خصوصی وجود دارد. به همین دلیل ما مشتاق همکاری با کتابخانه‌ها و کتابداران سراسر کشور به‌عنوان بخشی از «برنامهٔ خوانندهٔ کتابخانه» هستیم. دیدگاه‌های متفاوتی درباره آینده کتابخانه‌ها وجود دارد و مطمئناً خواندن دیجیتال در رأس اهمیت قرار دارد.

برنامه خواننده کتابخانه سونی^[۳] به‌منظور کمک به کتابخانه‌ها برای غلبه بر چالش‌های پذیرش کتاب‌های الکترونیکی و آموزش تأسیس کنندگان آن‌ها در مورد چگونگی امانت دادن، خواندن و استفاده بیشتر از محتوای خواندن دیجیتال طراحی‌شده است. کتاب‌های الکترونیکی در صورت وجود دسترسی گسترده و آگاهی از نحوهٔ دسترسی، همانند کتاب‌های چاپی، نقش مهمی در زندگی اجتماعی و فرهنگی ما ایفا خواهند کرد. برنامه خواننده کتابخانه سونی شامل چهار مؤلفه اصلی است:

• یک برنامه آموزشی برای کارکنان کتابخانه توسط سونی طراحی‌شده است. این آموزش شامل کارگاه‌های شخصی، آموزش ویدئویی و ارزش‌افزوده اطلاعاتی در محیط وب، پوشش فرمت‌های خواندن دیجیتال، مرور کلی منابع مربوط به مواد دیجیتال و آموزش‌های مربوط به دستگاه‌های خواندن دیجیتال سونی (سونی ریدر^[۴]) ست.
• دستگاه‌های خواندن دیجیتال سونی برای استفاده کارکنان کتابخانه.
• منابع آموزشی به‌منظور در اختیار قرار دادن بک‌گراند در دستگاه‌های خواندن دیجیتال برای خوانندگان.
• جلسات به‌روزرسانی شش‌ماهه جهت حفاظت از کتابخانه‌ها و کارکنانشان مطابق با آخرین پیشرفت‌ها در محتوا، فرمت و دستگاه‌های خواندن دیجیتال برنامه‌ریزی‌شده‌اند.

ما معتقدیم که پشتیبانی از سیستم‌های کتابخانه عمومی اهمیت زیادی دارد؛ زیرا آن‌ها خدمات دیجیتالی خود را توسعه داده‌اند و خلاقیت ما کاربران آن‌ها را در استفاده از مجموعهٔ کتاب‌های الکترونیکی یاری خواهد کرد. با این نوع حمایت، کتابخانه‌های عمومی پویا خواهند ماند و با ایجاد دسترسی آزاد به دانش در عصر دیجیتال، پیشرفت خواهند کرد.

پانویس:
[۱]. Bill & Melinda Gates
[۲]. Book Industry Study Group
[۳]. Sony’s Reader Library Program
[۴]. Sony’s Reader

منبع:
این نوشته ترجمه مطلبی با این عنوان است: The Changing Role of Libraries in the Digital Age

مترجم: مهناز کریم زاده