بررسی اعتبار اطلاعات سطح وب به عنوان چالشی در نظام سلامت

سلامت یکی از بدیهی ترین و مهمترین اموری است که ذهن بشر را به خود مشغول نموده و دغدغه ای برای او به شمار می رفته است و این دغدغه کماکان به قوت خود باقی است.

حفظ سلامت نیاز به اطلاعات مرتبط با سلامت دارد و اطلاعات مربوطه در منابع اطلاعاتی همان حوزه وجود دارند. محیط وب از جمله منابع اطلاعاتی چند سویه و چند منظوره محسوب می گردد و هر روز بر کمیت و کیفیت اطلاعات آن افزوده می گردد و به نظر می رسد که این امر می تواند صحت و سقم اطلاعات مذکور را با چالشی بزرگ فراروی جامعه سلامت قرار دهد، چرا که افراد می توانند آزادانه و بدون هیچ نظارتی به انتشار مطالب خود در وبلاگ ها، انواع پست های ایجاد شده در شبکه های اجتماعی، مقالات بدون استناد و تاریخ گذشته و سایت های تجاری و تبلیغاتی در سطح وب بپردازند.

تعداد افرادی که در سراسر جهان از اینترنت استفاده می کنند تا سال ۲۰۱۳ میلادی بیش از ۲.۵ میلیارد و در حال حاضر حدود ۴ میلیارد نفر می باشد، استفاده از اطلاعات بهداشتی درمانی از این طریق به طور چشمگیری، حتی قبل از مراجعه به پزشک، در حال افزایش است که حدود ۷۰% بزرگسالان در اروپا و حدود ۹۰% در امریکا از اطلاعات بهداشتی و درمانی سطح وب کمک می گیرند(۲-۱).از طرفی همه افراد، تخصص لازم در جستجوی مطالب مرتبط و معتبر را ندارند و یا همه وب سایت های موجود که همچون قارچ در این فضا شکل گرفته و افزایش می یابند نیز دارای اعتبار علمی نیستند و یا کنترل نمی شوند چرا که در نتیجه طبیعت آزاد و منحصر به فرد بودن فضای بی مهار وب، به عنوان محیطی غیر قابل نظارت در تولید، اشاعه و بازیابی اطلاعات، امکان نظارت کیفی را مشکل ساخته است.

لذا طبیعی است که همه روزه با طیف وسیعی از مطالب با کیفیت های متفاوت در کنار یکدیگر روبرو شویم. در همین رابطه و در یک بررسی وب سنجی غلامحسینی و همکاران ۵۶ پایگاه اینترنتی و ۴۷ وب سایت و ۹ وبلاگ را به عنوان منابع اطلاعاتی اینترنتی سطح وب مورد مطالعه قرار دادند. نتایج این بررسی نشان داد که تنها ۳۰ پایگاه در باره تغذیه و ۱۴ پایگاه در زمینه ی سلامت و مابقی آن ها حاوی اطلاعاتی خبری، اطلاعات عمومی و آشپزی بودند، میانگین نمره سیلبرگ برای وب سایت ها کمتر از ۲.۵ از ۹ و بالاترین نمره ۸ (۱پایگاه) و به ۱۳ پایگاه نیز نمره صفر(۰) تعلق گرفت. ۹۴% پایگاه ها مسئولی را در قبال عدم صحت اطلاعات موجود معرفی نکرده بودند. نتایج این مطالعه حاکی از پایین بودن کیفیت اطلاعات مرتبط با تغذیه در صفحات وب فارسی زبان از نظر قابل اعتماد بودن و کیفیت مطالب مرتبط با سلامت بود(۱).

لذا به نظر می رسد که عدم کنترل اطلاعات به دلیل فقدان مدیریت کیفی محتوا و نبود مراحل داوری و ویراستاری برای انتشار مطالب در محیط اینترنت باعث شده است تا اطلاعات صحیح و قابل اعتماد در کنار اطلاعات فاقد ارزش قرار گیرند و در نتیجه مبحث ارزیابی اطلاعات در این محیط به عنوان چالشی اساسی مطرح شود تا جایی که می توان گفت تشخیص اطلاعات مرتبط از اطلاعات غیر مرتبط توسط اغلب کاربران اینترنت که در موضوع های مختلف متخصص نیستند، به سادگی امکان پذیر نیست.

در همین راستا بررسی جنتیان و همکاران ۱۳۹۳ نشان داد که از ۱۴ سایت انتخاب شده مربوط به اطلاعات افسردگی، اکثر آنان میزان قابل قبولی از امتیازات لازم از شاخص های ابزار سنجش وب مد کوال را در ارائه اطلاعات افسردگی کسب ننمودند (بالاترین امتیاز وب سایت انجمن روانشناسی ایران، ۴۱.۵) و در این زمینه ضعیف به نظر می رسیدند، وب سایت های پزشکی و بهداشتی فارسی و عفونی ویروسی نیز از جایگاه بهتری برخوردار نبودند.

وب سایت های حوزه اعتیاد، وب سایت های بهداشت روانی با ۳۱ مقاله تنها ۱۳ مورد مقاله مرتبط با بهداشت روانی را در خود داشت که کیفیت محتوایی اطلاعات آن ها نیز با استانداردها فاصله زیادی داشت کمتر از ۵۰ درصد افراد به اطلاعات بهداشتی و سلامت سطح وب اعتماد داشتند(۲). یک برررسی نشان داد که ۲۳.۹ درصد افراد در حد زیاد به اطلاعات وب سایت ها در اینترنت اعتماد داشتند، حدود ۷۶ درصد در حد متوسط به پایین و یا اصلا به این گونه اطلاعات اعتماد نداشتند(۳). در نتیجه استفاده و استناد به مطالب بازیابی شده بدون ارزیابی آن ها، خطر گمراه شدن پژوهشگر و جستجوگران را در پی خواهد داشت.این حجم عظیم اطلاعات باعث شده است تا جستجو گران وب با چالش عظیمی که همان ارزیابی این منابع و اطمینان از کیفیت اطلاعات دریافتی است، روبرو شوند.

تعیین میزان کیفیت اطلاعات در محیط وب بر پایه تعدادی از معیارهای کیفیت اطلاعات از قبیل کافی و کامل بودن اطلاعات، شیوه دسترسی به اطلاعات، بدون پیچیدگی و مرتبط بودن اطلاعات بازیابی شده با نیاز یا شکاف اطلاعاتی، مناسبت با هدف اطلاعاتی، فراهم نمودن اطلاعات خاص و منحصر به فرد، میزان صحت و قابل اعتماد بودن اطلاعات، بدون خطا و اشتباه بودن اطلاعات، جدید بودن اطلاعات، میزان کامل بودن اطلاعات و پوشش اطلاعاتی توسط یک منبع، مربوط و سودمند بودن اطلاعات، سادگی و سرعت دسترسی به اطلاعات، ارائه اطلاعات به شکل منظم و متوالی، بر واقعیت استوار بودن اطلاعات، قابل فهم بودن اطلاعات و غیره انجام می گیرد(۴).

با توجه به گسترش منابع اینترنتی و جستجوی پیوسته و رو به گسترش پژوهشگران جهت انجام پژوهش های علمی و دانشگاهی، لازم و ضروری به نظر می رسد تا رشته های گروه علوم پزشکی به دلیل ارتباط مستقیم با جان و سلامت انسان ها اهتمام بیشتر و بهینه تری را در مورد اطلاعات دقیق، روزآمد و صحیح، دغدغه خویش قرار دهند، زیرا حجم اطلاعات در علوم پزشکی مرتباً در حال تغییر و تحول بوده و از آن جائی که مباحث و تکنیک های جدیدی در تشخیص و درمان بیماری ها مطرح می شود از این رو آگاهی پزشکان و متخصصان علوم پزشکی از مباحث و مطالب جدید علمی اهمیت می یابد و گاه ضرورت وجود این اطلاعات به گونه ای است که بودن یا نبودن آن، مسئله مرگ و زندگی را پیش می آورد.

در یک بررسی در مورد وب سایت های مرتبط با بیماری های التهاب روده از ۶۱ سایت تنها ۸ وب سایت نمره با کیفیت بالا، در بررسی وب سایت های مرتبط با کمر درد حاد از بین ۲۲ سایت تنها ۳ سایت دارای مطالب مرتبط و قابل فهم و از ۹۷ سایت مورد ارزیابی در زمینه جراحی مهره های گردن تنها ۳درصد نمره قابل قبول و از ۵۲۴۹ وب سایت بررسی شده در سال ۲۰۱۴ تعداد ۳۸۰۷ وب سایت فاقد هرگونه تاییدیه علمی و مرجع معتبر بودند(۱). نتایج پژوهش ها همچنین نشان دادند که حدود ۹۲ درصد دانشجویان در حد متوسط به پایین به اعتبار اطلاعات وب اعتماد دارند و به سایر معیارهای کیفیت اطلاعات نیز توجه چندانی ندارند(۵-۴).

 آشنا بودن افراد با معیارهای کیفیت اطلاعات در ارزیابی اطلاعاتی که از وب سایت ها به دست می آوردند امری ضروری است، و عدم توجه آنان به اعتبار و کیفیت اطلاعاتی که از اینترنت دریافت می کنند در پاره ای از موارد می تواند مضرات و صدماتی را برای مصرف کننده این گونه اطلاعات به بار بیاورد. لذا ارزیابی منابع بازیابی شده از طریق شبکه وب قبل از استفاده و استناد به آن ها و تمیز میان منابع معتبر و غیر معتبر، از ضروریاتی است که قطعا باید به آن پرداخته شود. لذا، بر این اساس ارائه آموزش های لازم و افزایش سواد اطلاعاتی کاربران اینترنت جهت استفاده از محیط وب و خصوصا نظام سلامت در این خصوص امری ضروری به نظر می رسد.

اصل منبع مقاله فوق:

منابع:

۱- Gholamhosseini S, Alimohammadi Kamalabadi M, Djafarian K. Webometric Analysis of Nutrition Related Persian Web Pages Using Silberg Criteria. Payavard Salamat 2015; 9(4): 340-350. [In Persian]

۲-  Janatian S, Mojiri S, Shahrzadi L, Zahedi R, Ashrafi Rizi H. Evaluating the Quality of Persian Depression Websites Based On Webmedqual Scale. Journal of Health Administration 2014;17(55):89-98. [In Persian]

۳-  Hesse BW, Nelson DE, Kreps GL, et al. Trust and sources of health information: the impact of the Internet and its implications for health care providers: findings from the first Health Information National Trends Survey. Arch Intern Med 2005;165: 2618-24.

۴- Hayati Z, Dehghan L. A Survey of Acquaintance and Application of Web Information Quality Criteria: A Case Study of Post-Graduate Students in Shiraz University. Journal of Information Processing and Management 2012;27(4): 1011-1031. [In Persian].

۵- Dastani M, Mohammadi H. Application of Web Information Quality Criteria at Gonabad University of Medical Sciences. Payavard Salamat 2015; 9(3): 214-223. [In Persian].

نویسنده: میثم داستانی