مدرسه، دنیایی جدید

کودکان پس از مدتی که در خانواده حضور دارند وارد دنیای جدیدی به اسم مدرسه می‌شوند، پس باید با برنامه‌ریزی درست کودکانی که در خانواده مطالعه کردن را یاد نگرفته‌اند به مطالعه علاقه‌مند کنیم و آن دسته از کودکانی که در خانواده عادت به مطالعه داشته‌اند، این عادت را در آن‌ها نهادینه کنیم.

طبق بررسی‌ها، تقویت عادت به مطالعه از عوامل اساسی موفقیت تحصیلی است. در اغلب کتاب‌های کودک محبت، عدالت، احترام به دیگران و مانند این‌ها برجسته است و برعکس از بی‌عدالتی، تعصب، حسادت و… آن‌ها را دور می‌کند (گارسیا سابرینو، ۱۳۹۴). پس بهترین راه برای تربیت کودکان و همچنین افزایش سواد و موفقیت تحصیلی عادت دادن آن‌ها به مطالعه است.

وظیفه مدرسه آن است که با فراهم آوردن امکان آشنایی دانش آموزان با کتاب به شیوه‌های جذاب، آنان را از زمانی که وارد مدرسه می‌شوند تا زمانی که آن را ترک می‌کنند به خواندن تشویق کند.

اولین نکته‌ای که در این زمینه باید مورد توجه قرار بگیرد این است که ملاک آموزش و پرورش نباید تنها کتاب درسی باشد و باید دست از این تفکر خشک و غیر منعطف بردارد و طبق گفته عالمان تعلیم و تربیت، به درست کردن نوارهای ضبط‌صوت نپردازد بلکه بزرگ‌ترین وظیفه خود یعنی پرورش و توسعه قدرت تفکر و خلاقیت و توانایی‌ها و مهارت‌های یادگیری در کودکان را انجام دهد.

نکته بعدی که باید مورد توجه قرار گیرد معلمان است، به این معنی که معلمان باید با چگونگی علاقه‌مند کردن شاگردان به مطالعه و برنامه‌ریزی این کار و چگونگی تطبیق آن با برنامه درسی کاملاً آشنا باشند؛ زیرا دانش آموزان زمان زیادی را با آن‌ها می‌گذرانند و به حرف‌های آنان بسیار توجه می‌کنند و به صحبت‌های آن‌ها مشتاقانه عمل می‌کنند.

تحقیقات نشان داده است که نظام تعلیم و تربیت، روش‌های تدریس و نحوه کار معلم در ایجاد عادت به مطالعه، نقش مهمی را بر عهده دارند (سلیمی باهر). درنتیجه آموزش و پرورش و معلمان باید بسیار توجه داشته باشند که تأثیر زیادی بر عادت مطالعه کردن دانش آموزان دارند و سعی کنند با تصمیمات درست به رشد آن‌ها کمک کنند.

معلمان می‌توانند با روش‌های زیر دانش آموزان را به مطالعه مشتاق کنند:

1.  برگزاری مسابقات کتاب‌خوانی در کلاس
2.  نوشتن کتاب به همراه دانش آموزان
3.  انجام بازی‌های کتابی
4.  ایجاد کتابخانه کلاسی
5.  مطالعه در کلاس
6.  معرفی کتاب
7.  داستان‌گویی و کتاب‌خوانی در کلاس

نکته دیگر کتابخانه مدارس است؛ یعنی مدارس باید با ایجاد کتابخانه‌ای کارآمد و فعال و پویا دانش آموزان را در امر مطالعه یاری رسانند. کتابخانه، قلب مدرسه و مکملی است برای آموزش‌هایی که در کلاس اتفاق می‌افتد. مسئولان مدارس باید برای کتابخانه مکانی مناسب را انتخاب کنند نه اینکه برای رفع تکلیف یک زیر پله و جای نامناسبی را برای آن در نظر بگیرند.

تعدادی از کارهایی که کتابخانه‌ها می‌توانند با انجام آن‌ها در دانش آموزان عادت مطالعه ایجاد کنند به شرح زیر است:

1.  مشارکت دادن دانش آموزان در کارهای کتابخانه
2.  تهیه منابع مناسب
3.  ایجاد محیطی جذاب و زیبا
4.  منظم بودن کتابخانه
5.  برگزاری نمایشگاه‌های کتاب
6.  برگزاری مسابقات کتاب‌خوانی
7.  تجلیل از دانش آموزان فعال
8.  برگزاری نمایشگاه کتاب دانش آموزان
9.  برگزاری جلسات ملاقات با نویسندگان کتاب

نکته دیگری که بسیار مهم است و باید مورد توجه قرار بگیرد این است که باید برای کتابخانه مدرسه یک کتابدار مناسب در نظر گرفته شود؛ یعنی باید فردی باشد که تحصیلات کتابداری داشته باشد نه اینکه هر فردی که شد را قرار دهیم و به تخصص آن توجه نکنیم؛ زیرا فرد کتابدار روش‌های تشویق کودک‌ها به مطالعه را به خوبی می‌داند.

چند نکته که کتابدار باید به آن‌ها توجه داشته باشد:

1.  کتابدار باید با کتاب‌های کودک آشنایی داشته باشد
2.  به کتاب‌های کودک و مطالعه آن‌ها علاقه‌مند باشد
3.  آشنایی با مهارت‌های جذب مخاطب
4.  بردن دانش آموزان به کتابخانه‌ها
5.  ارتباط با کتابخانه نزدیک به مدرسه
6.  آشنایی با فنّاوری‌های جدید
7.  ایجاد ارتباط مناسب با معلمان
8.  با دقت و با اشتیاق به سؤالات دانش آموزان پاسخ دهید

از این نکته هم نباید غافل شد که با ایجاد زنگ مطالعه می‌توان توجه دانش آموزان را به مطالعه بیشتر جذب کرد. به این معنی که با قرار دادن حداقل یک زنگ در هفته برای مطالعه و قرار دادن معلمی برای آن (بهتر است کتابدار باشد) دانش آموزان متوجه می‌شوند که مطالعه به اندازه‌ی درس‌های دیگرشان مهم است که برای آن زنگ و زمان مخصوص قرار داده‌اند.

خلاصه اینکه می‌توان با انجام چند کار در دانش آموزان عادت به مطالعه ایجاد کرد: ۱. تبلیغ کتاب در سطح مدرسه ۲. تشویق از طرف معلمان ۳. ایجاد زنگ مطالعه ۴. داشتن کتابخانه فعال و پویا ۵. استفاده از کتابدار مناسب در کتابخانه

منابع:

1. کتاب «ادبیات کودکان: روش‌های تقویت مهارت مطالعه». خاویر گارسیا سابرینو؛ ترجمه: حیدر مختاری، محمدجعفر سعادت. تهران: کتابدار، ۱۳۹۴.
2. کتاب «خواندن، بهشت نخواندن». محمدحسین دیانی. مشهد: کتابخانه رایانه‌ای؛ نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ۱۳۹۵.
3. کتاب «ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن». ثریا قزل ایاغ. تهران: سمت، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، ۱۳۸۳.
4. مقاله «نقش معلم در هدایت دانش آموزان به کتابخانه و کتاب‌خوانی». حسین سلیمی باهر. ماهنامه تربیت: آذر ۱۳۷۵، شماره ۱۱۳.

نویسندگان: محمد گل محمدی^۱ – محمدجواد نصیرزاده^۲

۲. کارشناس(لیسانس) رشته علم اطلاعات و دانش شناسی از دانشگاه قم