کنفرانس‌های جعلی

به دنبال ظهور نشریات جعلی در سال ۲۰۱۱، کنفرانس‌های جعلی نیز در چند سال اخیر در دنیا و ایران پا به عرصه وجود گذاشته‌اند که با وعده پذیرش و انتشار سریع مقالات و ادعای بین‌المللی بودن و معتبر بودن و با اخذ هزینه‌های گزاف ثبت‌نام، پژوهشگران و دانشگاهیان را به دام می‌اندازند. همانند نشریات جعلی، این کنفرانس‌ها نیز وجهه علمی نداشته و فقط به قصد کسب درآمد فراخوان مقاله می‌دهند.

قبل از هر چیزی پژوهشگران باید توجه داشته باشند که کنفرانس‌های جعلی با نامعتبر تفاوت دارد؛ چرا که کنفرانس‌های جعلی هیچ وقت برگزار نمی‌شوند و جعل یا کپی از کنفرانس‌های خارجی معتبر و شناخته شده است که صرفاً برای سوء استفاده‌های مالی از پژوهشگران برگزار می‌شود، در حالی که کنفرانس‌های نامعتبر توسط همایش‌هایی برگزار می‌شوند که از استانداردهای لازم برای برگزاری یک کنفرانس معتبر اعم از استانداردهای رفاهی، قانونی، اخلاقی، علمی و فرهنگی، برخوردار نیستند (شبکه پژوهشگران ایرانی، ۱۳۹۷).

ویژگی‌های کنفرانس‌های جعلی

1. کنفرانس‌های جعلی برای معتبر نشان دادن خود از برچسب‌هایی مثل آرم دانشگاه‌های بین‌المللی، یا استفاده از اسم کنفرانس‌های معتبر و یا ارائه فهرستی از حامیان علمی و اجرایی که احتمالاً هیچ کدام از آن‌ها نسبت به وجود چنین کنفرانسی آگاهی ندارند و یا از اسامی و سازمان‌هایی که وجود خارجی ندارند استفاده می‌کنند.
2. قریب به اتفاق کنفرانس‌های جعلی برای اینکه افراد بیشتری را جذب کنند چندین حوزه موضوعی را به عنوان محورهای همایش خود اعلام می‌کنند اما باید گفت که یک کنفرانس آن‌قدر توان علمی ندارد که بتواند هم‌زمان در چندین حوزه و رشته علمی فعالیت کند.
3. کنفرانس‌های جعلی افراد شناخته شده و برجسته علمی را به عنوان داوران مقالات معرفی می‌کنند؛ در حالی که در اکثر موارد خود داور از این مسئله آگاهی ندارد. یا اینکه دیده شده برای کنفرانس‌هایی که پذیرش مقاله به زبان فارسی دارند، اسامی داوران خارجی را معرفی کرده‌اند؛ جای تفکر دارد که چطور یک داور خارجی مقاله فارسی را داوری می‌کند. حتی در برخی از کنفرانس‌ها هم علی‌رغم اینکه اسامی داوران برجسته و متخصص آورده می‌شود اما از دانشجویان کارشناسی که فقط مقاله را روخوانی می‌کنند کمک می‌گیرند (حیدری، ۱۳۹۵).
4. امروزه فضای مجازی و نشر رومیزی چنان گسترده شده است که تأثیر آن بر عرصه پژوهش غیر قابل انکار است. به‌طوری که در فضای مجازی یک فرد به تنهایی می‌تواند یک کنفرانس را برگزار کند و با عناوینی جذاب به اسم کنفرانس مجازی کلاهبرادری کند به همین خاطر معیار چهارم عدم اعتماد به کنفرانس‌های مجازی برای ارسال مقالات است. کنفرانس‌های مجازی نوعی از کنفرانس‌های غارتگر هستند که مخاطب خاصی ندارند و اصولاً هیچ مقاله ارائه نمی‌شود. اکثر این کنفرانس‌ها از وب‌سایت‌های معتبر و مشخصی برخوردار نیستند و معمولاً مقالات دانشجویان را پذیرش می‌کنند. با اینکه اسم این کنفرانس‌ها مجازی است اما هیچ تلاشی برای تهیه فرم دیجیتالی آن صورت نمی‌گیرد.
5. به‌جز موارد ذکر شده، معیارهای عمومی که اکثر کنفرانس‌های جعلی دارند شامل موارد زیر است؛

• دریافت هزینه‌های بالا به منظور ثبت‌نام در همایش،
• دریافت هزینه بالا از ارائه‌دهندگان مقالات نسبت به سایر شرکت‌کنندگان،
• پذیرش سریع مقاله ارسالی حتی بدون داوری و
• پذیرش مقاله بعد از اتمام مهلت فراخوان مقاله (دری‌فر و صادقی گورجی?۱۳۹).

شکل ۱- نمونه‌ای از یک کنفرانس جعلی داخلی

 شکل ۲- نمونه‌ای از یک کنفرانس جعلی خارجی

تجربه یکی از شرکت‌کنندگان در کنفرانسی جعلی را در ذیل بخوانید:

 برگزاری کنفرانس بین‌المللی در یک اتاق

به دنبال گسترش و تعدد گزارش‌های مبتنی بر برگزاری کنفرانس‌های یغماگر در دنیا، مجله Times Higher Education گزارشی میدانی از روند برگزاری یک کنفرانس بین‌المللی در دانمارک ارائه نمود:
“با دریافت خبر پذیرش مقاله در کنفرانسی متعلق به موسسه Waset (فعال در برگزاری کنفرانس‌های بین‌المللی) در کپنهاگ دانمارک، پرواز از انگلستان به دانمارک را انجام دادم، کنفرانس به‌صورت فشرده طی دو روز انجام گرفت، صبح روز اول فقط دو ساعت و صبح روز دوم فقط یک ساعت (در مجموع سه ساعت)، آن هم در یک اتاق کوچک که به سختی تعداد شرکت‌کنندگان حاضر در کنفرانس به ۱۰ نفر می‌رسید (اکثر شرکت‌کنندگان به‌صورت غیرحضوری منتظر دریافت گواهی بودند). تنوع موضوعی مقالات شامل رباتیک، انرژی خورشیدی، اقتصاد اسلامی و… همگی در همان اتاق! هزینه شرکت در کنفرانس ۴۵۰ یورو بود که برای شرکت‌کنندگان می‌توانست با هزینه پرواز و اقامت افزوده شود. با بررسی انجام شده ۱۵۳ مقاله از انگلستان در سال ۲۰۱۷ در کنفرانس‌های Waset شرکت داشته‌اند که در صورت پرداخت هزینه یکسان بالغ بر ۶۸ هزار یورو به حساب برگزارکننده واریز و از کشور خارج شده است. 
مطابق وب‌سایت موسسه Waset برنامه زمانی کنفرانس‌ها با ذکر عنوان و محل برگزاری تا پایان سال ۲۰۳۰ انجام گردیده!!”
گسترده شدن کنفرانس‌های یغماگر به موازات رشد مجلات یغماگر صرفاً با انگیزه‌های تجاری، ضرورت ارتقای سطح آگاهی جامعه دانشگاهی کشور را بیش از پیش آشکار می‌سازد.^[۱]

چه کنیم تا در دام کنفرانس‌های جعلی گرفتار نشویم؟

برای کمک به پژوهشگران در انتخاب کنفرانس مناسب جهت ارسال مقاله و نیفتادن در دام کنفرانس‌های جعلی راهنمایی تحت عنوان «فکر کنید… بررسی کنید…آنگاه در کنفرانس شرکت کنید^[۲]» ایجاد شده است. در این راهنما چک فهرستی به پژوهشگران ارائه شده است که حاوی فهرست کاملی از معیارهای بررسی کنفرانس‌هاست. به طور کلی پژوهشگران قبل از ارسال مقاله به کنفرانس‌های علمی باید فکر کنند که آیا این کنفرانس برای حضور و ارائه مقاله‌شان مناسب است؟ منظور، مناسب بودن از لحاظ حوزه موضوعی است. بعد از اینکه از مناسب بودن کنفرانس اطمینان حاصل شد، باید بررسی کنند که آیا برگزار کننده‌ی کنفرانس شناخته شده است؟ آیا محل برگزاری و حامیان برگزار کننده مشخص هستند یا نه؟ و مهم‌تر از همه، سابقه کنفرانس است که آیا کنفرانس قبلاً برگزار شده است؟ محققان برای اطمینان یافتن از اعتبار یک همایش یا کنفرانس علمی باید به پاسخ این پرسش‌ها برسند و در مرحله آخر مقاله خود را ارسال کنند.

راهنمای «فکر کنید… بررسی کنید… آنگاه در کنفرانس شرکت کنید» دستورالعمل‌هایی را ارائه می‌دهد تا محقق بین کنفرانس‌های معتبر و نامعتبر تفاوت قائل شود و مناسب‌ترین گزینه را انتخاب کند. درواقع هدف این راهنما، کمک به محققان برای شناسایی ویژگی‌های یک کنفرانس معتبر برای حضور و ارائه مقاله خود و مهم‌تر از آن بهبود ارتباط علمی ساختن یک جامعه علمی به دور از سوء استفاده است. ترجمه این راهنما در ذیل آورده شده است:

قبل از ارسال چکیده مقاله به کنفرانس، فکر کنید:

قبل از ارسال چکیده مقاله خود به یک کنفرانس باید ابتدا از خودتان بپرسید که آیا این کنفرانس برای حضور و ارائه مقاله من، معتبر و مناسب است؟ هر ساله کنفرانس‌های‌ جدیدی فراخوان مقاله می‌دهند؛ تعداد کنفرانس‌های جعلی نیز رو به افزایش است. این در حالی است که پیدا کردن یک راهنمای به روز برای انتخاب کنفرانس‌های معتبر دشوار است و بنابراین چگونه باید اطمینان حاصل کنیم که کنفرانس مناسب و معتبری را برای ارائه مقاله خود برگزیده‌ایم؟ از چک‌لیست بررسی زیر استفاده کنید تا به پاسخ برسید.

بررسی کنید؛ این چک لیست به سه بخش که هر کدام سؤالات خاص خودش را دارد تقسیم شده است تا اعتبار همایش مورد نظر بررسی شود:

چک‌لیست بررسی برگزارکنندگان و حامیان کنفرانس:

• آیا سازمان و انجمن سازمان‌دهی کننده کنفرانس را می‌شناسید؟
• آیا می‌توانید محل برگزاری کنفرانس را به راحتی شناسایی کنید؟
• آیا شما یا همکارانتان قبلاً در کنفرانس مورد نظر حضور داشته‌اید؟
• آیا مشخص است که جهت حضور در همایش از شما چه هزینه‌هایی دریافت خواهد شد؟
• آیا حامیان همایش مورد نظر در کنفرانس شرکت خواهند کرد؟
• آیا وب‌سایت همایش را بررسی کرده‌اید؟ آیا تمام اطلاعات مانند هزینه، زمان ارسال آثار، زمان برگزاری کنفرانس، کمیته اجرایی، جزئیات برنامه و محل برگزاری همایش، به طور صحیح ارائه شده است؟
• آیا قبل از حضور در همایش، مقالاتی از کنفرانس مورد نظر خوانده‌اید؟

چک‌لیست بررسی برنامه زمانی‌ کنفرانس و اعضای هیئت تحریریه:

• آیا اطلاعات دقیق و واضح در مورد جدول زمانی و دستور کار کنفرانس ارائه شده است؟
• آیا دامنه و اهداف کنفرانس متناسب با زمینه و علائق اصلی شماست؟
• آیا سخنرانان کلیدی را می‌شناسید یا درباره آن‌ها قبلاً شنیده‌اید؟
• آیا نام افراد عضو هیئت تحریریه در وب‌سایت کنفرانس ذکر شده است؟
• آیا نام اعضای هیئت تحریریه را قبلاً شنیده‌اید؟
• آیا نحوه داوری و ارائه مقاله در همایش مشخص شده است؟

چک‌لیست بررسی انتشار مجموعه مقالات کنفرانس:

• آیا برگزارکنندگان کنفرانس مشخص کرده‌اند که مجموعه مقالات کنفرانس کجا منتشر خواهد شد؟
• آیا کنفرانس مشخص کرده‌ است که مقالات کنفرانس در کدام نمایه‌نامه‌ نمایه خواهد شد و مجموعه مقالات به کدام نمایه‌سازها برای ارزیابی ارسال خواهد شد؟
• آیا ناشر مجموعه مقالات همایش، عضو یکی از موارد شناخته شده زیر است؟

 OASPA (انجمن ناشران علمی دسترسی آزاد)، DOAJ(فهرست راهنمای مجلات دسترسی آزاد) و COPE(کمیته اخلاق انتشارات)

حال که تمام موارد چک‌لیست بالا را بررسی کرده‌اید و از اعتبار و مناسب بودن کنفرانس اطمینان حاصل کرده‌اید در کنفرانس با خیال راحت شرکت کنید. حضور در کنفرانس‌ مناسب و در حوزه موضوعی خودتان موجب می‌شود به اطلاعات روزآمد در مورد رشته تخصصی خود دسترسی داشته و آگاهی خود را به‌روزرسانی کنید تا پیشرفت‌های لازم در آن زمینه را به دست بیاورید. همچنین حضور در کنفرانس مناسب باعث دیده شدن و افزایش ارتباطات علمی در سطح دانشگاهی می‌شود و انتشار مقاله شما در یک نشریه مناسب، شانس دیده شدن و در نتیجه استناد گرفتن که نشان دهنده استفاده از مقاله شما است، بیشتر می‌شود.

سنجش اعتبار کنفرانس‌های داخلی و خارجی با استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی کنفرانس‌های معتبر

برای کمک به محققان به منظور اطمینان از وجود و معتبر بودن همایش‌های خارجی و داخلی پایگاه‌هایی که امکاناتی مثل جستجو، پرسش و پاسخ و دریافت اطلاعات معتبر را در اختیار قرار می‌دهند، طراحی شده‌اند که یک نمونه داخلی و خارجی از این نوع پایگاه‌ها معرفی شده‌اند:

سنجش اعتبار کنفرانس‌های خارجی با الزویر

محققان برای سنجش یک همایش خارجی و بین‌المللی می‌توانند از وب‌سایت http://www.globaleventslist.elsevier.com/ که وابسته به الزویر است، استفاده کنند. این وب‌سایت با عنوان فهرست رویدادهای جهانی فعالیت کرده و به‌صورت آنلاین، رویدادهای علمی و پزشکی سراسر جهان اعم از کنفرانس‌های علمی، دوره، نمایشگاه، سخنرانی، سمینار، سمپوزیوم و کارگاه آموزشی را در دسترس عموم قرار می‌دهد. برای اینکه محققان بتوانند به سرعت به کنفرانس‌های مربوط به حوزه تخصصی خود و با کیفیت بالا از سراسر جهان دسترسی داشته باشند یا اینکه فراخوان همایشی را در معرض دید عموم قرار دهند می‌توانند از این لیست استفاده کنند؛ علاوه بر این به کاربران خود کنفرانس‌های مشابه و در حوزه تخصصی هر کدام را پیشنهاد و تقویم برگزاری رویدادها را هم در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. به‌طور کلی هدف الزویر از ایجاد این لیستِ قابل جستجو، ایجاد پورتالی قابل اعتماد و جامع برای تنظیم رویدادهای علمی و یافتن مخاطبان مرتبط با رویدادها و همچنین یافتن مجرایی جهت انتشار خروجی‌های رویدادهایی مثل کنفرانس‌های علمی برای برگزارکنندگان و سازمان‌دهی کنندگان رویدادهای علمی و پزشکی و از طرف دیگر فراهم کردن مجرایی قابل اعتماد برای مخاطبانی که به دنبال کنفرانس‌ یا هر رویداد معتبر دیگری جهت ارائه ثمره‌های پژوهشی خود یا اهداف آموزشی هستند است.

سنجش اعتبار کنفرانس‌های داخلی با پایگاه استنادی علوم جهان اسلام

با مراجعه به وب‌سایت پایگاه استنادی علوم جهان اسلام به آدرس http://mcl.isc.gov.ir ضمن آگاهی از نحوه ثبت همایش در پایگاه و آشنایی با آئین‌نامه‌ها، فهرست همایش‌های ثبت شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام که در زمره همایش‌های معتبر هستند و فهرست برخی از همایش‌های جعلی داخلی را می‌توان ملاحظه کرد. در این وب‌گاه یک جعبه جستجو وجود دارد که با جستجوی عنوان کامل یا کلیدواژه‌های تخصصی مربوط به همایش مورد نظر می‌توان لیست همایش‌هایی که اخیراً برگزار شده‌اند، همایش‌های معتبر ثبت شده در ISC و همایش‌های فاقد مجوز را دریافت کرد. در حالت کلی این وب‌سایت درگاهی برای ثبت همایش‌های علمی معتبر در حال برگزاری و درگاهی برای دسترسی به لیست همایش‌های معتبر برگزار شده و با سابقه است که می‌تواند برای تائید یا رد یک کنفرانس داخلی که قصد شرکت در آن را دارید کمک کننده باشد.

شکل ۳- صفحه‌ای از وبگاه همایش‌های ثبت شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام

توصیه به تازه‌کارها
علاوه بر وب‌سایت‌های فوق، محققان و دانشجویانی که سابقه شرکت در کنفرانس و یا نوشتن پژوهش را ندارند و قصد ارسال مقاله به مجله و شرکت در کنفرانس‌های علمی را دارند برای یافتن پاسخ سؤالات خود در مورد اعتبار یک کنفرانس، نحوه ارسال مقاله به مجلات و همایش‌ها، نحوه گرفتن ویزا و هر سؤال دیگری در مورد همایش و نشریات علمی، می‌توانند از وب‌سایت https://www.applyabroad.org/forum/ به‌ عنوان راهنما استفاده کنند؛ سؤالات خود را بپرسند و پرسش و پاسخ‌های دیگران را نیز بخوانند. وب‌سایت مذکور توسط انجمن Apply Abroad Forum اداره می‌شود در دسترس همگان قرار دارد. شرکت‌کنندگان در این انجمن اینترنتی تجارب دست‌اول و دانش خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند و همگان می‌توانند از این خرد جمعی شکل گرفته استفاده کرده و بر اساس آن‌ها تصمیمات صحیح اتخاذ کنند.

پانویس:
[۱] بازنشر از سایت ضریب تأثیر
(Predatory Journals/Conferences)
مجله پژوهشگر @ferdowsi_researcher https://arshiw.com/channels/1003498758/28
[۲] Think.Check.Attend: https://thinkcheckattend.org/

فهرست منابع

1. شبکه پژوهشگران ایرانی (۱۳ مرداد ۱۳۹۷). کنفرانس‌های جعلی و نامعتبر. بازیابی شده در تاریخ سیزدهم مردادماه ۱۳۹۷، از http://www.iauec.ac.ir/Portal/research/wp-content/uploads/2016/08/%DA%A9%D9%86%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D9%88-%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%A8%D8%B1.docx
2. حیدری، حسین (۱۳۹۵). کنفرانس‌های اشتباهی: چگونه کنفرانس‌های نامعتبر را شناسایی کنیم؟ مجله کتابدار ۲.۰، شماره دوم، صص ۱۹- ۲۰.
3. دری فر، نفیسه و صادقی گورجی، شهربانو (؟۱۳۹). معیارهای پیشنهادی برای شناسایی کنفرانس‌های غارتگر. تازه‌های اطلاع‌یابی و مهارت‌های اطلاع‌یابی، بازیابی در تاریخ هفتم مردادماه ۱۳۹۷ از https://library.um.ac.ir/images/29/research_services/%DA%A9%D9%86%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DA%AF%D8%B1.pdf
4. Think Check Attend . Retrieved 12.08.2018 from https://thinkcheckattend.org/
5. ApplyAbroad Forum. Retrieved 05.08.2018 from https://www.applyabroad.org/forum

نویسندگان: مریم صراف‌زاده^۱، هاجر محمدی^۲

۲. دانشجوی کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه تهران

مشخصات استناددهی به این مقاله
نویسنده‌(ها):	مریم صراف زاده و هاجر محمدی
عنوان مقاله:	کنفرانس‌های جعلی
عنوان مجله:	کتابدار ۲.۰ – (عنوان لاتین: Kitābdār-i 2.0)
دوره مجله(Vol):	۴
شماره مجله(Issue):	۳
سال(Year):	۱۳۹۷
شناسه دیجیتال(DOI):
لینک کوتاه:	http://lib2mag.ir/9909