۱۰۰ ایده تغییر دهنده وب (ایده ۳: اَبَرمتن)

در این مطلب، به معرفی و بررسی مختصر سومین ایده تغییردهنده وب یعنی اَبَرمتن، می پردازیم:

تعریف اَبَرمتن

اَبَرمتن = تولد روایات غیرخطی

سال ها قبل از به وجود آمدن کامپیوتر ها، انسان هایی روی اَبَرمتن (هایپرتکست) -مورد استفاده در مرورگرهای وب برای بازیابی اطلاعات متصل به هم- کار می کرده اند. اَبرمتن به رسانه هایی گفته می شود که بیش از یک متن ساده هستند.

اَبَرمتن^۱، فرامتن یا هایپرتکست، به متنی می‌گویند که بر صفحه نمایشگر یا سایر وسایل الکترونیکی نشان داده می‌شود و قابلیت ارجاع از طریق اَبَرپیوند^۲  به متون و یا داده‌های دیگر را جهت دسترسی سریع برای خواننده فراهم می‌آورد و یا می‌توان در آن، متن را در سطوح مختلفی از جزئیات نشان داد. صفحات ابرمتن توسط ابرپیوندها با همدیگر مرتبط هستند که به‌طورمعمول با اشاره موشواره^۳ یا فشار دکمه‌ای خاص از صفحه‌کلید و یا با اشاره بر صفحه نمایشگر لمسی از صفحه‌ای به صفحه دیگر منتقل می‌شوند. علاوه بر متون، گاهی ابرمتن توسط ابرپیوندها برای تشریح جدول‌ها، تصویرها و یا سایر صورت‌های ارائه مضمون به کار می‌رود. ابرمتن که اغلب با اچ‌تی‌ام‌ال نوشته می‌شوند یک مفهوم بنیانی برای تبیین ساختار وب جهان‌گستر است. ابرمتن یک بستر ارتباطی آسان و انعطاف‌پذیر را جهت به اشتراک‌گذاری اطلاعات در اینترنت فراهم می‌سازد.

 تاریخچه اَبَرمتن

• سال ۱۹۴۱: خورخه لوئیس بورخس اثر «باغ مسیرهای چنگالی» را به سبک داستان کوتاه به وجود آورد که به‌طور غالب به الهامی از مفهوم ابرمتن توجه دارد.

• سال ۱۹۴۵: وَنیوار بوش مهندس و سیاست‌مدار آمریکایی است. وی در سال ۱۹۴۰، کمیته پژوهشی دفاع ملی را در آمریکا برای سازماندهی دانشمندان و مهندسان در جنگ جهانی دوم بنیاد نهاد و رهبری وی بر بیش از دو سوم فیزیکدانان در پروژه منهتن بسیار سودمند بود. 

پروژهٔ منهتن نام پروژه‌ای است که به ساخت بمب اتم انجامید و در زمان جنگ جهانی دوم از آن استفاده شد. این پروژه با محوریت آمریکا و همکاری انگلستان و کانادا اجرا شد. بوش پس از همکاری و مشارکت در ساخت بمب اتم، تلاش های خود را در راستای راه های به اشتراک گذاری درک علمی برای پیشبرد مثبت بشر معطوف کرد. از جمله اقدامات مثبت وی می توان به  ساخت دستگاه مکانیکی تحلیلگر تفاضلی در انستیتو فناوری ماساچوست اشاره کرد که نخستین تلاش برای طراحی رایانه بود که می‌توانست بسیاری از محاسبات علمی را انجام دهد و پیشگام عصر رایانه باشد. همچنین، وی مقاله‌ای در مجله «آتلانتیک مانسلی» به نام «همان‌گونه که ممکن است ما فکر کنیم^۴» درباره یک دستگاه نمونه ابرمتن در آینده نوشت و آن را «مِمِکس^۵» نامید.

• سال ۱۹۶۳: تئودور هولم نلسون دو واژه ابرمتن و ابررسانه را در مدلی که برای ایجاد و استفاده از مطالب به‌هم‌پیوسته توسعه داده بود ابداع کرد. این مدل، اساس وب جهانی و ارتباطات میان اسناد و صفحات را پایه‌ریزی کرد. نلسون قصد داشت روش جدیدی را برای جست‌وجوی اطلاعات ایجاد کند؛ او مایل بود واسطه‌های خودجوشی را در اختیار کاربر قرار دهد تا هنگام مطالعه متن یک صفحه به‌وسیله آن‌ها بتواند به اطلاعات مفصل‌تری درباره موضوع موردعلاقه خود دسترسی یابد.
• سال ۱۹۸۰: تیم برنرزلی نرم‌افزار ENQUIRE را به وجود آورد که یک نظام اولیه پایگاه داده‌های ابرمتن و تا حدی شبیه ویکی بود ولی بدون علامت‌های نقطه‌گذاری ابرمتن که البته تا سال ۱۹۸۷ ابداع نشده بود.
• سال ۱۹۸۷: شرکت اپل نرم‌افزار کاربردی HyperCard را که یک ابزار برنامه‌نویسی برای سیستم‌عامل مکینتاش بود منتشر کرد.
• سال ۱۹۹۰: تیم برنرزلی، بعدها به‌عنوان یک دانشمند در سرن، یک طرح جدید ابرمتن در پاسخ به یک درخواست برای امکان ساده و سریع اشتراک اطلاعات در میان فیزیک‌دانان شاغل در سرن و سایر مؤسسات دانشگاهی، ارائه و بعدها مدل کرد. او این طرح را وب جهان‌گستر نامید.
• سال ۱۹۹۲: مرورگر لینکس^۶ به‌عنوان یک مرورگر اولیه اینترنت با قابلیت فراهم نمودن پیوندهای ابرمتنی در میان سندها پا به عرصه وجود گذاشت.

با انتشار مرورگرهای جدید، میزان زیاد بار روی وب جهان‌گستر باعث افزایش سریع سرورها از ۵۰۰ عدد در سال ۱۹۹۳ به بیش از ۱۰٫۰۰۰ عدد در سال ۱۹۹۴ شد. در نتیجه تمامی نظام‌های ابرمتن پیشین با موفقیت وب تحت‌الشعاع قرار گرفتند.

 انواع و کاربرد اَبَرمتن:

سندهای ابرمتن می‌توانند پایا (از پیش تهیه و بایگانی شده) و یا پویا (مدام تغییرپذیر در پاسخ به داده‌های کاربران، مانند صفحات وب پویا) باشند. یک سند ابرمتن پایا می‌تواند جهت ارجاع متقابل مجموعه‌های داده‌ها در سندها، نرم‌افزارهای کاربردی و یا کتاب‌ها بر روی لوح نوری استفاده شود. ابرپیوندهای بکار رفته در یک سند ابرمتن به طور معمول بخش جاری ابرمتن را به سند مقصد جا به جا می‌کنند. ابرمتن می‌تواند نظام‌های بسیار پیچیده و پویایی از پیوند و ارجاع متقابل را توسعه دهد. شناخته شده‌ترین پیاده‌سازی ابرمتن، وب جهان گستر است که برای اولین بار در سال ۱۹۹۲ گسترش یافته است.

پانویس ها:

1. Hypertext
2. Hyperlink
3. Mouse
4. As We May Think
5. Memex: Memory-Index
6. Lynx

منابع:

• هاشمی، محمدحسین. فرامتن چیست و چگونه کار می‌کند؟ انجمن اینترنتی نیک صالحی؛ ۱۳۸۶ [استنادشده در ۲۷ آذر ۱۳۹۴]. قابل‌دسترس از طریق: http://forum.niksalehi.com/forum63/thread24576.html.
• ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد. ابرمتن: بنیاد ویکی مدیا؛ ۱۳۹۴ [استنادشده در ۲۷ آذر ۱۳۹۴]. قابل‌دسترس از طریق: https://fa.wikipedia.org/wiki/ابرمتن.
• ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد. ونیوار بوش: بنیاد ویکی مدیا؛ ۱۳۹۴ [استنادشده در ۲۷ آذر ۱۳۹۴]. قابل‌دسترس از طریق: https://fa.wikipedia.org/wiki/ونیوار_بوش.
• Boulton, J. (2014). ۱۰۰ ideas that changed the Web. Laurence King Publ
• Wikipedia, the free encyclopedia. Hypertext: Wikimedia Foundation, Inc.; 2015 [cited 2015 December 18]. Available from: https://en.wikipedia.org/wiki/Hypertext.

نویسنده: امیر رمضانی